Search the Community

Tip 1: ImageJ - Wetenschappelijke fotobewerking Geschikt voor: Windows, macOS, Linux Vrijwel iedereen heeft weleens van die prachtige foto’s gezien die zijn gemaakt met de Hubble ruimtetelescoop. Kijk je daarna zelf door een telescoop, dan valt het beeld zwaar tegen. Niet omdat de kijkers die je in de winkel kunt kopen zo veel minder krachtig zijn, maar omdat de beelden die NASA ons laat zien sterk bewerkt zijn om kleuren en details op te peppen om zo meer informatie uit een afbeelding te kunnen halen. Dit is binnen de wetenschap een gebruikelijke praktijk. Alhoewel je met een gewone fotobewerker een eind komt als het gaat om dit soort beeldmanipulatie, kiest men in de academische wereld vaak voor gespecialiseerde software. Een voorbeeld daarvan is ImageJ. Nu zal de gemiddelde lezer geen wetenschappelijk onderzoek doen, maar dat wil niet zeggen dat het programma oninteressant is voor foto-hobbyisten. In tegendeel; ImageJ bevat een aantal unieke gereedschappen die je in geen enkele fotobewerker zult vinden. Bovendien zijn er zo’n 500 plug-ins beschikbaar waarmee je de mogelijkheden nog flink kunt uitbreiden. Werken met ImageJ vergt wel enige studie, maar er is gelukkig een uitstekende Engelstalige handleiding beschikbaar. ImageJ is een wetenschappelijke fotobewerker met unieke mogelijkheden. Tip 2: MuseTree - Componeer muziek met AI Geschikt voor: elk systeem Al zeker dertig jaar geleden werden er experimenten gedaan om muziek te analyseren en om op basis daarvan nieuwe muziek door de computer te laten genereren. David Cope was daarmee zo succesvol dat hij zijn systeem imitaties van bijvoorbeeld Bach kon laten maken die zelfs door kenners niet van echt waren te onderscheiden. Nu voldoet de muziek van Bach vaak aan strenge regels. Het analyseren van veel vrijere muziek is heel wat lastiger. Maar tegenwoordig komt kunstmatige intelligentie te hulp. Eind vorig jaar presenteerde OpenAI het project MuseNet, een AI die men op allerlei muziekstijlen had losgelaten om deze vervolgens nieuwe muziek te kunnen laten maken. Helaas was de demo daarvan beperkt en dus maakte Steven Waterman een eenvoudig te gebruiken webinterface voor het gehele product onder de naam MuseTree. Componeren met MuseTree is kinderlijk eenvoudig. Je kiest een genre en een of meer instrumenten en vervolgens zet je de AI aan het werk. Deze genereert nu een paar maten in verschillende varianten en op elk daarvan kun je voortborduren door de AI meer maten te laten componeren. De computer componeert zelf muziek in allerlei stijlen. Tip 03: Doe meer met Opdrachtprompt dankzij TCC/LE - Commando Geschikt voor: Windows 11 Veel pc-gebruikers verlaten nooit hun grafische Windows-omgeving en als alles naar behoren werkt en je geen bijzondere wensen hebt, dan is dat ook nergens voor nodig. Er zijn heel wat situaties waarin de aloude Opdrachtprompt nuttig of zelfs onmisbaar is. Heb je een hardnekkig computerprobleem, dan kan het zomaar gebeuren dat Windows wel een handig tooltje heeft om de oorzaak te achterhalen, maar dat dit niet in een venster werkt. Ook zijn er heel wat geavanceerde programma’s die je weliswaar in Windows kunt draaien, maar die extra mogelijkheden bieden wanneer je ze vanuit de Opdrachtprompt benadert. Kortom: ervaren gebruikers weten dat het aloude ‘DOS-venster’ nog altijd onmisbaar kan zijn. Als je zo’n gebruiker bent, dan zul je zeker plezier beleven aan TCC/LE. Hiermee breid je de mogelijkheden van de standaardversie van de Opdrachtprompt uit met tientallen extra opdrachten. Bovendien kun je aan commando’s een alias koppelen, wat zorgt dat je minder hoeft in te typen. Onder de vele functies vind je bijvoorbeeld commando’s om veel krachtiger batchbestanden te schrijven die complexe klussen kunnen klaren. TCC/LE is een uitbreiding voor de Opdrachtprompt van Windows. Tip 4: Artbreeder - Kunst maken met AI-hulp Geschikt voor: elk systeem Niet iedereen heeft het talent om een adembenemend schilderij of overtuigende tekening te maken. Geen nood. Tegenwoordig is er kunstmatige intelligentie waar je gewoon tegen kunt zeggen wat voor plaatje je zou willen maken. Wel is het daarbij altijd maar afwachten waar de AI mee op de proppen komt, en vaak heb je meerdere pogingen nodig om het beeld te creëren dat je voor ogen had. Een mooie middenweg biedt Artbreeder. Alhoewel dit platform gebruikmaakt van AI, worden heel veel van de afbeeldingen die je ermee kunt maken, gegeneerd op basis van parameters die je eenvoudig kunt aanpassen door met schuifjes te spelen. Wil je bijvoorbeeld een landschap maken, dan genereert Artbreeder eerst een afbeelding die als uitgangspunt dient. Vervolgens kun je de ruigheid van het landschap aanpassen, aangeven of er zonlicht, mist of sneeuw in moet, instellen of je bouwwerken of vegetatie wilt zien, enzovoort. Naast landschappen kun je ook portretten, (anime)figuren en gebouwen creëren, je werk in beweging zetten of kunst maken van bestaande foto’s. Tegen betaling krijg je nog allerlei extra mogelijkheden. Maak zelf kunst in een handomdraai met Artbreeder. Tip 5: Axialis IconGenerator - Hulp bij pictorgrammen Geschikt voor: Windows 11 Zelf pictogrammen maken is een leuk, maar ook lastig klusje. Weliswaar bestaan er verschillende gratis programma’s die voor dat doel allerlei grafische gereedschappen bieden, maar daarvan valt het resultaat vaak tegen. Onder het motto ‘beter goed gejat, dan slecht bedacht’, kun je ook een andere strategie volgen. Axialis IconGenerator maakt namelijk gebruik van bestaande verzamelingen met pictogrammen en laat je die naar eigen smaak aanpassen. Het programma biedt strak ontworpen pictogrammen in allerhande categorieën als zakelijk, bouw, educatie, vlaggen, hardware, multimedia en sport. Bij elke van deze collecties vind je bovendien een verzameling overlays die je aan een pictogram kunt toevoegen. Dat klinkt allemaal fantastisch, maar er zit een addertje onder het gras. Alhoewel het programma gratis is voor niet-commercieel gebruik, zijn slechts enkele van de collecties vrij te gebruiken. Voor de rest heb je een licentie nodig. Dit addertje kun je gelukkig onschadelijk maken door zo’n pictogram te exporteren als png-bestand. Je kunt het daarna importeren in een programma om pictogrammen mee te maken waar we in het begin van deze tip over spraken, bijvoorbeeld Greenfish. Axialis IconGenerator kent een grote verzameling professioneel ontworpen pictogrammen. Tip 6: Wombo Dream - AI droomt kunst Geschikt voor: elk systeem Kunstmatige intelligentie rukt in rap tempo op wanneer het gaat om het maken van afbeeldingen. Eerder zagen we al Artbreeder, dat vooral hoge ogen gooit als het gaat om landschappen en portretten. Een van de eerste algemene systemen om plaatjes te maken op basis van tekst (ook wel bekend als text-to-image) is Wombo Dream, dat je online kunt gebruiken maar ook via de eigen iOS- of Android-app. In Dream kun je elke (Engelstalige) beschrijving geven die je maar wilt en de AI achter het systeem probeert vervolgens een toepasselijke afbeelding te genereren. Bevalt deze niet, dan kun je de opdracht simpelweg herhalen en bij een volgende poging zal het resultaat (heel) anders zijn. Voor elke opdracht die je geeft, kun je kiezen uit verschillende visuele stijlen. Maar wanneer je kiest voor No Style kun je ook zelf stijlen opgeven, bijvoorbeeld van bekende kunstenaars. Je kunt de twee combineren voor nog verrassender resultaten. Verwacht overigens geen fotorealistische afbeeldingen, daar is deze AI nog niet toe in staat. Met een beetje oefening kun je er wel heel leuke plaatjes uit tevoorschijn toveren. Maak plaatjes op basis van een beschrijving. Tip 7: Imagelys Picture Lab Mobile - Fun met fotofilters Geschikt voor: iOS Onder gebruikers van fotobewerkers vinden we twee uitersten. De ene groep gebruikt de aanwezige gereedschappen om dat wat ze op hun scherm zien zo goed mogelijk te laten lijken op wat ze in het echt hebben gezien. Misschien gummen ze een lelijk paaltje weg of geven ze de lucht een fractie meer dramatiek, maar de waargenomen werkelijkheid staat voorop. De andere groep probeert juist om hun foto’s volledig te transformeren tot een visueel kunstwerk, waarin het origineel soms nauwelijks te herkennen valt. Behoor je tot die groep dan ben je ongetwijfeld een liefhebber van fotofilters, onder het motto: hoe exotischer, hoe beter. Dat treft, want Imagelys Picture Lab Mobile (IPLM) zit er vol mee. IPLM is het kleine broertje van een Windows-programma. Waar je voor die laatste moet betalen is de iOS-versie gratis. In IPLM vind je een enorme collectie filters, variërend van alledaags tot zeer buitenissig. De meeste bieden bovendien een heleboel parameters om mee te spelen. Je kunt je foto’s met IPLM dan ook totaal onherkenbaar maken. Het enige nadeel van IPLM is dat het geen snelheidsrecords breekt. Een collectie fotofilters, variërend van alledaags tot zeer exotisch. Tip 8: nVidia Canvas - Foto's van niet-bestaande landschappen Geschikt voor: Windows 11 Wie kent dat niet: je komt terug van vakantie en laat aan je vrienden of op sociale media de plaatjes zien die je hebt geschoten van de adembenemende landschappen die je hebt gezien. Helaas was je er niet de enige, want dergelijk natuurschoon trekt nu eenmaal veel bekijks. Zou het niet leuk zijn om van landschappen te kunnen genieten die nog nooit iemand voor je heeft gezien? Dat kan, want met nVidia Canvas maak je ze eenvoudig zelf. Canvas kun je alleen gebruiken wanneer je beschikt over een grafische kaart/chip van nVidia uit de RTX-serie. Heb je die niet dan kun je online met het vergelijkbare GauGAN2 spelen. Canvas toont je twee vensters en een palet met landschapselementen, zoals zand, modder, heuvels, bergen, wolken, bloemen en bomen. Hiermee kun je links een ruwe schets maken om aan te geven waar je deze elementen in je ‘foto’ wilt zien en de kunstmatige intelligentie achter het product probeert er vervolgens iets geloofwaardigs van te maken. Rechtstreeks in de ‘foto’ schilderen kan overigens ook. Dankzij stijlknoppen verander je bovendien met één klik de sfeer. Maak in een handomdraai ‘foto’s’ van niet-bestaande landschappen. Tip 9: Stellarium - Planetariumprogramma Geschikt voor: Windows 11, macOS, Linux, iOS, Android, browser Onze verre voorouders hadden nog geen last van lichtvervuiling, dus zag iedereen die op een heldere nacht omhoog keek een adembenemende sterrenhemel. Men meende allerlei patronen in de lichtpuntjes te herkennen, variërend van boogschutters tot weegschalen en van kreeften tot zwanen en men kende allerlei krachten toe aan die patronen. Tegenwoordig weten we dat de sterren in een sterrenbeeld niets met elkaar te maken hebben, maar dat maakt de schoonheid van de sterrenhemel er niet minder om. Om er optimaal van te kunnen genieten, is het wel zo prettig als je een beetje weet waar je naar kijkt. Dat leer je met het fraaie planetariumprogramma Stellarium. De makers ervan werken er al vele jaren aan en dat is goed te merken. Stellarium biedt je een exacte weergave van de hemel vanaf elke plek op aarde en over een periode van vele honderden jaren. Over elk lichtpuntje dat je ziet, kun je informatie opvragen en erop inzoomen als door een virtuele telescoop. Stellarium kan zelfs tonen wat je door een echte telescoop zou zien en sommige modellen kun je bovendien vanuit het programma aansturen. Identificeer moeiteloos sterren, planeten en ander kosmisch moois. Tip 10: IPTV World - Bekijk wereldwijde tv-zenders Geschikt voor: iOS Oudere lezers herinneren zich ongetwijfeld de tijd waar je bij het tv-kijken sprak over “het andere net”. De reden was simpel: er waren er maar twee! In de jaren 70 kregen we kabel en groeide het aantal zenders gestaag. Wie zelfs daaraan niet genoeg had, kon in de jaren 90 een schotelantenne aan de muur hangen en via de satelliet genieten van uitzendingen van over de hele wereld. Tegenwoordig zijn al die technologieën te vervangen door een snelle internetverbinding. Dat zorgt ervoor dat je vanaf je iPad overal kunt kijken naar het aanbod van je kabelboer, van Netflix en HBO en al die andere aanbieders van betaal-tv. Maar die bieden je geen toegang tot San Marino 3 of Afghanistan 7. Tv wordt meer en meer ook aangeboden als internetstream. We spreken dan van IPTV. Met de app IPTV World kun je uitzendingen bekijken vanuit alle uithoeken van de wereld, mits je over de juiste links beschikt en die zijn volop te vinden op internet (zoek naar IPTV links). De gratis versie van IPTV blokkeert willekeurige zenders, maar er blijven er genoeg over. Wereldwijd tv kijken op je iPad. Tip 11: Atmosphere - Rustgevende geluiden Geschikt voor: iOS, Android Ondanks allerlei systemen die de kleurtemperatuur van je pc-scherm, tablet of smartphone ‘s avonds automatisch wat warmer maken, kunnen veel mensen die nog laat aan het computeren zijn vaak maar moeilijk de slaap vatten. Geen nood, ook daarvoor bestaat een digitale oplossing. Menigeen heeft namelijk baat bij het horen van rustgevende geluiden om makkelijker in te dommelen en de app Atmosphere (ook voor Android) heeft deze in overvloed. De geluiden van Atmosphere zijn verdeeld in allerlei categorieën en er is voor elk wat wils. Zo zijn er geluiden die verband houden met de kust zoals golven, zeemeeuwen en een knapperend kampvuur op het strand. Of wat dacht je van een bos met krekels of regen die druppelt op het tentzeil? Slaap je als stadsmens op het veel te stille platteland? Ook daaraan is gedacht dankzij verkeer in de verte, zo nu en dan een sirene of bouwgeluiden. Het aardige bij dit alles is dat je de klanken ook naar hartenlust kunt combineren. Tot slot biedt de app zogeheten isochrone geluiden die een bepaalde gemoedstoestand zouden moeten stimuleren, zoals ontspanning of een verhoogde creativiteit. Met deze collectie rustgevende geluiden is de weg naar droomland snel gevonden. Gevaarlijk? Bij sommige freeware kun je een enge waarschuwing van je beveiligingsprogramma verwachten. Laat je niet afschrikken, maar lees goed wat er aan de hand is en of je dit logisch vindt. Programma’s maken bijvoorbeeld verbinding met internet. Deze actie kan al een reactie uitlokken bij je beveiliger. Ook voor software die relatief nieuw is of wordt aangeduid als ‘zeldzaam’ kan je beveiliger een waarschuwing geven. Vertrouw je de download? Laat het programma dan uitvoeren. Voel je twijfel? Laat je download onderzoeken door www.virustotal.com, dat doen wij ook. Deze dienst controleert je programma met meer dan vijftig beveiligingsprogramma’s. Zo zie je snel of je te maken hebt met een risico, of met een overijverig beveiligingsprogramma. Laat je niet direct afschrikken door waarschuwingen van je beveiligingssoftware. Niet te snel klikken We zien het helaas te vaak en het zou verboden moeten worden: installatieprocedures die extra programma’s bundelen en zomaar aanpassingen doen. Je probeert een programma uit en voor je het weet is de homepage van je browser aangepast en ben je een aantal ongewenste programma’s rijker. Deze handelswijze heet in de volksmond ‘achterbaks’, maar de nette aanduiding is ‘potentially unwanted program’ (pup). Steeds meer beveiligingsprogramma’s letten hierop als je iets probeert te installeren. Wij gebruiken Unchecky om ‘verkeerde vinkjes’ op te merken. Je kunt de extra’s ook zelf voorkomen. Download een programma bijvoorbeeld alleen via de website van de makers. Kies altijd voor de geavanceerde of aangepaste installatie. Zo kun je goed nakijken welke opties er actief zijn. Verwijder de vinkjes bij aanpassingen/programma’s die je als ongewenst beschouwt of keur de aanpassing op een andere manier af. Wees altijd alert tijdens de installatie van programma’s om ongewenste extra software en/of aanpassingen te voorkomen.

Beginnend in een tijd van relatieve vrede, volgen we een cast van personages die de confrontatie aangaan met de hernieuwde opkomst van het kwaad in Midden-aarde. Van de donkerste diepten van de Misty Mountains, tot de majestueuze bossen van Lindon, tot het adembenemende eilandenrijk Númenor, tot de verste uithoeken van de kaart, deze koninkrijken en personages zullen erfenissen uithouwen die nog lang voortleven nadat ze verdwenen zijn.

Google stelt in juni de grootse DDoS-aanval ooit geblokkeerd te hebben. Tijdens de aanval piekte het aantal HTTPS-verzoeken op 46 miljoen per seconde. Het Meris-botnet zat waarschijnlijk achter de aanval. Volgens Google ging het om de grootse Layer 7 DDoS-aanval ooit. De aanval was erop gericht de internetdiensten van één van de klanten van Google Cloud te verstoren. De aanval van maar liefst 46 miljoen verzoeken per seconde werd uitgevoerd op basis van HTTPS-verzoeken. Dit is vergelijkbaar met alle dagelijkse toegangsverzoeken tot Wikipedia in slechts 10 seconden. Dit maakte de aanval tot een factor 76 krachtiger dan een andere soortgelijke HTTPS-aanval die rond dezelfde tijd door Cloudflare werd ontdekt. Deze aanval vond plaats met 26 miljoen verzoeken per seconde Aanvalsverloop In eerste instantie nam de Google Cloud Armor anti-DDoS-dienst een aanval van ongeveer 10.000 verzoeken per seconde waar. Deze escaleerde vervolgens binnen 8 minuten naar 100.000 verzoeken. De Cloud Armor-dienst kwam meteen in actie, genereerde een alert en begon met het blokkeren van het kwaadaardige webverkeer. In de twee minuten die daarop volgden steeg het kwaadaardige verkeer verder door en bereikte de piek van 46 miljoen verzoeken per seconde. De anti-DDos-diensten slaagde erin de aanval af te weren, waardoor het verstoren van de internetdiensten van de klant mislukte. Na enkele minuten nam vervolgens het kwaadaardige verkeer af in omvang. Iets meer dan uur later was de aanval voorbij. Waarschijnlijk kregen de aanvallers door dat zij niet de impact kregen die zij wilden, zo geeft Google Cloud aan. Met Cloud Armour is het mogelijk een basismodel voor normaal internetverkeer in kaart te brengen voor website van klanten. Ook kan de dienst het verkeer naar deze sites reguleren, zodat klanten kwaadaardig verkeer kunnen afknijpen, terwijl legitiem verkeer ongestoord kan plaatvinden. Meris-botnet waarschijnlijk verantwoordelijk Uit nader onderzoek constateert de public cloudgigant dat de aanval waarschijnlijk door het Meris-botnet werd uitgevoerd. Dit botnet bestaat uit geïnfecteerde modems en routers van het merk MikroTik. Het botnet is berucht om meerdere grote DDoS-aanvallen. Bijvoorbeeld vorig jaar op de Russische zoekmachine Yandex. DDoS-aanvallen nemen volgens verschillende securityexperts de laatste tijd in alle hevigheid toe. Volgens onderzoekers van Kaspersky bereikten dit soort aanvallen in het eerste kwartaal van dit jaar een ‘all time high’. Hierbij lag het percentage aanvallen maar liefst 46 procent hoger dan dan in het laatste kwartaal van 2021.

Tip 1: Foto-info bewerken Geschikt voor: Windows 10 De meeste pc-gebruikers zien in de detailweergave van Verkenner de kolommen Naam, Gewijzigd op, Type en Grootte. Je kunt daar veeL details aan toevoegen, zoals de exif-data van foto’s. Vervolgens kun je vastleggen dat die weergave speciaal voor mappen met foto’s moet worden gebruikt. Dat alles vereist heel wat gepuzzel en bovendien wil je zo’n weergave niet voor gemengde mappen. Wijzigen van exif-data kan ook en wel via het tabblad Details van Eigenschappen. Maar ook dat werkt niet echt comfortabel. Wie snel toegang wil tot exif- of vergelijkbare metadata en daar bovendien van alles mee wil kunnen doen, is dan ook meer gebaat bij een gespecialiseerd programma. ExifPilot is zo’n programma. Met ExifPilot open je een map met foto’s en zie je meteen de meest gangbare parameters, zoals sluitertijd en diafragma. Aan die standaardweergave kun je je eigen favoriete kolommen toevoegen. Al deze gegevens kun je eenvoudig bewerken of ze verwijderen wanneer je foto’s online wilt plaatsen. Dat verwijderen doe je uiteraard het liefst met kopieën. Daarnaast kun je aan foto’s trefwoorden toevoegen, zodat je ze snel en gemakkelijk kunt rubriceren. Bekijk en bewerk eenvoudig exifgegevens en andere metadata. Tip 2: Verbeterd energiebeheer Geschikt voor: Windows 10 Windows biedt allerlei instellingen voor Energiebeheer, maar daar kleven een paar bezwaren aan. Klik je met rechts op de startknop en kies je de gelijknamige functie, dan zie je slechts één aspect van het proces. Een andere selectie met functies krijg je pas te zien wanneer je op dat scherm kiest voor Extra energie-instellingen, een toepasselijke naam, want al die handelingen kosten je inderdaad extra energie. Heb je dan eindelijk alles naar wens ingesteld, dan zul je net zien dat de computer besluit om spontaan in slaap te vallen, precies op een moment dat het jou slecht uitkomt. Dat moet handiger kunnen, dacht de maker van Don’t Sleep. Met Don’t Sleep kun je vanaf één centrale locatie alle mogelijke instellingen beheren op basis waarvan de computer in de slaapstand kan gaan. Die stand is uiteraard nuttig, omdat hij voorkomt dat je pc nodeloos stroom verbruikt en da’s goed voor je portemonnee en moeder aarde. Omdat je met Don’t Sleep centraal toegang hebt tot al die regels, kun je ook met één muisklik aangeven dat je nu juist even geen slaapstand wilt. Beheer eenvoudig de energie-instellingen van Windows. Tip 3: Favorieten opschonen Geschikt voor: Windows 10 Op zoek naar de leukste en nuttigste freeware surfen we heel wat af. Dat leidt tot een lange lijst van favorieten. Het web is voortdurend in beweging. Sites zijn soms van het ene op het andere moment verdwenen of hebben een nieuwe domeinnaam. De lijst verandert in de loop van de tijd dan ook in een kast waar steeds nieuwe dingen in worden gegooid en die nooit wordt opgeruimd. Voor uitpuilende kasten bestaat helaas nog geen gemakkelijke oplossing, maar voor een stevige opknapbeurt voor je browser-favorieten is er AM Deadlink. Deze scant de favorieten van onder andere Chrome, Edge, Firefox, Vivaldi en Opera op dode snelkoppelingen. Ook vindt het programma links die inmiddels doorverwijzen naar een ander domein. Voor vrijwel alle browsers kan AM Deadlink de url automatisch verwijderen of aanpassen. Behalve favorieten kun je ook lijsten met url’s doorspitten in tekst- en html-bestanden. Dat is handig wanneer je een eigen website beheert. Vaak kun je daarvan alle externe links in een bestand opslaan en laat je daar AM Deadlink op los, dan zie je meteen welke niet meer werken. Haal de bezem door de favorietenlijst van je browser. Tip 5: Lijstjes maken Geschikt voor: Windows 10, macOS, Linux, iOS, Android Mensen die gezamenlijke activiteiten wilden bijhouden in een gedeelde agenda, vertrouwden jarenlang op Wunderlist, dat voor gemiddeld gebruik gratis was. Microsoft nam het bedrijf over van de makers en zette ze aan het werk om een nieuw product te creëren dat kon worden geïntegreerd in Microsoft Office 365. Toen dat er eenmaal was onder de naam To Do, werd in 2020 de stekker uit Wunderlist getrokken, tot groot verdriet van de vaste gebruikers. Zoals dat zo vaak gaat, doken anderen al snel in het ontstane gat en zo maakte de wereld al snel kennis met Zenkit To Do. Zenkit To Do ziet er voor Wunderlist-gebruikers vertrouwd uit en is beschikbaar voor elk gangbaar platform. Met de gratis versie kun je een gedeelde agenda en (activiteiten)lijstjes bijhouden voor maximaal acht gebruikers en daar tot 500 MB aan bestanden mee delen. Ook kun je aan alles een alarm koppelen. Wijzigingen die groepsleden aanbrengen, worden opgeslagen in de cloud en zijn daardoor onmiddellijk voor iedereen beschikbaar. De tweestapsverificatie zorgt er daarbij voor dat je privacy beschermd is. Een gedeelde agenda die smaakt naar het aloude Wunderlist. Tip 6: Modelspoorbaan maken Geschikt voor: Windows 10 De coronaperikelen waarmee we nu al bijna twee jaar te maken hebben, vormden een ramp voor de horeca en de amusementssector. Leveranciers van hobby-artikelen beleefden daarentegen gouden tijden, onder andere door een enorme omzetstijging op het gebied van modelspoorbanen. Oude rotten in de wereld van miniatuurtreinen weten al jaren dat je die dingen niet meer zoals vroeger hoeft te laten rijden door aan een transformatorknop te draaien, maar dat je de treinenloop tegenwoordig met de computer kunt aansturen. Dat kan bovendien gratis met StoomspoorExpress. In dit programma kun je de lay-out van je eigen modelspoorbaan namaken. Naast de stroomvoorziening voor de baan als geheel kun je veel onderdelen, zoals wissels en seinen, tegenwoordig elektronisch aansturen en ook al die componenten kun je in je schema opnemen. Met het programma en het gemaakte schema kun je vervolgens maximaal acht dienstregelingen maken die bepalen waar en wanneer een trein rijdt of stopt. Om de software met je spoorbaan te laten communiceren is wel een extra stukje hardware nodig in de vorm van een zogeheten I/O-kaart (k8055n, ca. 35 euro). Stuur een modelspoorbaan aan vanaf je pc of laptop. Tip 07: Uitgerekend Geschikt voor: elk systeem De rekenmachine van Windows kan veel, maar het weergeven van 3D-grafieken behoort helaas niet tot de mogelijkheden. Bovendien, je hebt er sowieso niets aan wanneer je niet achter je pc zit, maar onderweg bent met je smartphone of tablet. Wil je toch zulke grafieken maken, dan kun je dus maar het best meteen op zoek naar een online-oplossing en die is er in de vorm van de Math3D Online 3D Graphing calculator. Deze veelzijdige grafiekenmaker stelt je in staat om op verschillende manieren 3D-oppervlakken en curven te visualiseren en kan ook uit de voeten met vectoren en vectorvelden. De toepassing toont je grafieken van functies in zowel expliciete als impliciete vorm en kan uit de voeten met parametervergelijkingen en poolcoördinaten. Kleur en transparantie van grafieken zijn uitgebreid instelbaar. Een handige extra is de mogelijkheid om variabelen toe te voegen en deze aan een schuifregelaar te koppelen, zodat je grafieken in beweging kunt zetten en zo inzicht krijgt in de bijdrage van de verschillende onderdelen van de bijbehorende formule. Een handig stukje gereedschap voor studie en onderwijs. Maak 3D-grafieken en zet ze in beweging. Tip 8: Informatie over videokaart Geschikt voor: Windows 10 Gamers kunnen niet zonder snelle grafische kaart. Waar autofanaten moeiteloos hun motorvermogen kunnen oplepelen, weten gamers doorgaans weinig meer dan merk en type van het apparaat dat ze al die fraaie beelden voorschotelt. Wil je precies weten wat je grafische kaart allemaal in huis heeft aan functies, mogelijkheden en technieken, dan is de GPU Caps Viewer er voor je. Dit handige hulpje vertelt je alles over merk en type kaart, temperaturen en ventilatorsnelheden, geïnstalleerde stuurprogramma’s, de mogelijkheden van OpenGL, OpenCL, CUDA en Vulcan. Naast al die informatie voor mensen die geïnteresseerd zijn in de techniek achter hun grafische kaart, valt er ook wat te genieten voor gebruikers die alleen benieuwd zijn naar de prestaties. Het programma bevat namelijk een reeks grafische demo’s (deels interactief) die je allerlei aspecten laten zien van de capaciteiten van de kaart. Ontdek alle technische details van je grafische kaart. Tip 09: Foto’s sorteren Geschikt voor: Windows 10, macOS, Linux Wie de exif-data van foto’s wil wijzigen of bekijken, kan goed terecht bij ExifPilot zoals hierboven besproken. Maar wat nu als je je foto’s op basis van deze data wilt hernoemen of ze in mappen wilt sorteren? Dan kun je terecht bij Amok Exif Sorter. Amok werkt niet alleen met exif- maar ook met IPTC-data. Deze kun je gebruiken om de nietszeggende namen van foto’s (zoals de gebruikelijke varianten p2314429.jpg of dscf4839.jpg) om te toveren in iets waar je wel wat mee kunt. Stel dat je op vakantie bent geweest in Praag. Je kunt dan snel en eenvoudig alles foto’s daarvan hernoemen naar iets als datum-tijd-Praag, zodat je niet alleen meteen weet waar een foto is gemaakt, maar ze ook op chronologische volgorde hebt. Amok kan meer dan alleen hernoemen. Je kunt foto’s in één moeite door (of alleen maar) kopiëren of verplaatsen op basis van criteria uit de exif-data. Hiervoor kun je allerlei profielen maken. Je kunt Amok loslaten op duizenden foto’s tegelijk en voordat het programma aan het werk gaat, toont het de gevolgen van je opdrachten. Hernoem, kopieer of verplaats bestanden op basis van exif-data. Tip 10: Windowsw 10 opruimen Geschikt voor: Windows 10 Wie lege blikjes en snoepverpakkingen op straat laat rondslingeren, vormt voor velen een bron van ergernis. Maar wie denkt dat alleen mensen er een troep van maken, vergist zich. Programma’s en besturingssystemen kunnen er ook wat van. In de loop van de tijd ziet de inhoud van je harde schijf er dan ook uit als een park na een popconcert; het staat vol oude logbestanden, vorige versies van installaties, cachebestanden van lang geleden van allerlei browsers en ga zo maar door. Om daaraan geen schijfruimte te verspillen, kan het dan ook geen kwaad om er zo nu en dan de bezem door te halen en dat kan met KCleaner Lite. KCleaner is zeer rap en je kunt het programma op twee manieren gebruiken. In de automatische modus (standaard) gaat KCleaner op de achtergrond aan de slag. En als de klus is geklaard, kun je het programma automatisch laten afsluiten, de pc herstarten of uitschakelen. Houd je liefst zelf de controle dan kies je voor Simuleer. Na een scan kun je dan zelf kiezen wat mag worden opgeruimd. Bij ons vond KCleaner 60 GB, dus dat ruimt lekker op! Haal eens lekker de bezem door je harde schijf. Tip 11: Betere presentaties Geschikt voor: Windows 10 Wie weleens een presentatie heeft gegeven van de werking van een programma via een laptop, weet dat lang niet alle handelingen goed zichtbaar zijn. Instructievideo’s op YouTube lijden aan hetzelfde euvel. Waar is de cursor? Wat klikt de maker van de video nu precies aan? Dat moet duidelijker kunnen, bijvoorbeeld door het gebruik van DemoHelper. DemoHelper biedt drie functies die je demonstaties naar een hoger plan tillen. Allereerst is daar Zooming-modus. Deze werkt als het bekende Vergrootglas van Windows en stelt je in staat een deel van het scherm uit te vergroten. In deze modus kun je ook op het scherm tekenen. Vervolgens is er de Live Zooming-modus. Ook deze functie vergroot een deel van het scherm, maar nu kun je alles wat daar te zien is gewoon blijven gebruiken. Je kunt zo bijvoorbeeld het aanklikken van menu-items groot weergeven. Tot slot is er de Drawing-modus. Hierin kun je uit de losse hand en in verschillende kleuren belangrijke dingen omcirkelen of onderstrepen. Ook kun je rechte lijnen en pijlen tekenen en verwijderen en heb je de beschikking over een markeerstift. Tip 12: Beter bestanden vinden Geschikt voor: Windows 10 Door de jaren heen is de zoekfunctie van Windows weliswaar verbeterd, maar er blijft nog altijd genoeg te wensen over omdat de manieren waarop je kunt zoeken nog altijd zeer beperkt zijn. Wie echt zwaar geschut wil inzetten voor zijn zoekacties en ook in staat wil kunnen zijn om daarbij dingen te vervangen, kan terecht bij grepWin. Om zijn kunsten te kunnen doen, maakt grepWin gebruik van zogeheten reguliere expressies. Dat is een meer geavanceerde variatie op de aloude jokertekens ‘*’ en ‘?’. Ben je niet vertrouwd met het gebruik ervan, dan vind je op de website een link naar een tutorial. Overigens kun je ook gewoon op tekst zoeken Omdat veel zoekopdrachten je een overdaad aan resultaten kunnen opleveren, biedt grepWin allerlei mogelijkheden om de lijst in te korten. Zo kun je je zoekactie beperken tot bepaalde bestandstypen, -groottes en aanmaakdata. Omdat grepWin ook onderliggende mappen doorzoekt, kun je bovendien aangeven welke mappen moeten worden uitgesloten. Je kunt kiezen uit een portable- of installatieversie. Die laatste heeft als voordeel dat hij toegankelijk is vanuit het contextmenu van Verkenner. Zeer geavanceerd zoeken en vervangen van bestandsnamen. Tip 13: Programma's up-to-date Geschikt voor: Windows 10 Automatisch updates zijn een zegen en een vloek. Enerzijds is het prettig dat je op de hoogte wordt gehouden van nieuwe versies, omdat die vaak beveiligingslekken dichten. Anderzijds komen ze vrijwel altijd ongelegen. Als programma’s op de achtergrond zouden worden bijgewerkt zonder dat je het merkt, dan was er niets aan de hand. Veel programma’s controleren helaas alleen op updates wanneer je ze start en dat deed je natuurlijk omdat je er iets mee wilde gaan doen; iets anders dan bijwerken! Gelukkig is er UCheck. Dat geeft je de controle terug. Wanneer je je systeem scant met UCheck zie je een overzicht van programma’s waarvoor updates beschikbaar zijn en aan de hand van een kleurcode zie je bovendien welke urgent zijn. In tegenstelling tot veel gratis concurrenten, kan UCheck die updates ook voor je uitvoeren. Het enige nadeel daarbij is dat je in de gratis versie geen individuele titels kunt kiezen. Het is alles of niets. Naast de mogelijkheid om te scannen op updates, kun je met UCheck ook een gedetailleerd overzicht opvragen van geïnstalleerde software en programma’s vanuit die lijst de-installeren. Controleer of er updates zijn voor geïnstalleerde programma’s. Tip 14: Prestaties in kaart Geschikt voor: Windows 10 Met het Windows-onderdeel Taakbeheer kun je desgewenst via een systeemvak-pictogram bijhouden hoe hard je processor aan het werk is. In het hoofdscherm van Taakbeheer kun je daarnaast via het tabblad Prestaties zicht houden op je geheugen, je harde schijven, je netwerk en de temperatuur van je GPU. Alhoewel handig kan het toch altijd weer beter of op zijn minst fraaier, bijvoorbeeld met SysGauge. SysGauge houdt allerlei aspecten van je systeem in de gaten en toont je de relevante informatie door middel van grafieken en duidelijke analoge wijzers. De lay-out van al die schermen vol informatie kun je bovendien naar eigen smaak en behoefte aanpassen. Naast de gebruikelijke informatie over processor, geheugen en schijven, kan SysGauge ook je NAS in de gaten houden. Daarnaast biedt het programma een diepgaander overzicht van actieve processen en kun je een analyse doen om te zien welke toepassingen je systeem het meest belasten. Alhoewel SysGauge fraai en zeer informatief is, missen we helaas een onderdeel om de GPU in de gaten te houden en ook zouden we graag temperaturen en ventilatorsnelheden zien. Tip 14 Uitgebreide informatie over je systeem. Gevaarlijk? Bij sommige freeware kun je een enge waarschuwing van je beveiligingsprogramma verwachten. Laat je niet afschrikken, maar lees goed wat er aan de hand is en of je dit logisch vindt. Programma’s maken bijvoorbeeld verbinding met internet. Deze actie kan al een reactie uitlokken bij je beveiliger. Ook voor software die relatief nieuw is of wordt aangeduid als ‘zeldzaam’ kan je beveiliger een waarschuwing geven. Vertrouw je de download? Laat het programma dan uitvoeren. Voel je twijfel? Laat je download onderzoeken door www.virustotal.com, dat doen wij ook. Deze dienst controleert je programma met meer dan vijftig beveiligingsprogramma’s. Zo zie je snel of je te maken hebt met een risico, of met een overijverig beveiligingsprogramma. Laat je niet direct afschrikken door waarschuwingen van je beveiligingssoftware. Niet te snel klikken We zien het helaas te vaak en het zou verboden moeten worden: installatieprocedures die extra programma’s bundelen en zomaar aanpassingen doen. Je probeert een programma uit en voor je het weet is de homepage van je browser aangepast en ben je een aantal ongewenste programma’s rijker. Deze handelswijze heet in de volksmond ‘achterbaks’, maar de nette aanduiding is ‘potentially unwanted program’ (pup). Steeds meer beveiligingsprogramma’s letten hierop als je iets probeert te installeren. Wij gebruiken Unchecky om ‘verkeerde vinkjes’ op te merken. Je kunt de extra’s ook zelf voorkomen. Download een programma bijvoorbeeld alleen via de website van de makers. Kies altijd voor de geavanceerde of aangepaste installatie. Zo kun je goed nakijken welke opties er actief zijn. Verwijder de vinkjes bij aanpassingen/programma’s die je als ongewenst beschouwt of keur de aanpassing op een andere manier af.

Misschien wel het belangrijkste aspect van het runnen van een piratensite of -service is niet gepakt worden. Ontmaskerd worden door antipiraterijgroepen kan juridische problemen betekenen of in het ergste geval een strafrechtelijke verwijzing. Dus hoe sporen de autoriteiten exploitanten op en identificeren ze? Volgens hun eigen trainingen draait het allemaal om OSINT. In sommige gevallen is het proces inderdaad heel eenvoudig. Maatregelen om online piraterij aan te pakken worden vaak beschreven als een spelletje whac-a-mole, in dit geval een spel waarbij piraten op het hoofd worden geslagen om ergens anders op te duiken - het aanbod van films, tv-programma's, live sport en muziek intact. Vanuit het perspectief van de gemiddelde piraat is het spel volledig zinloos - zinloos zelfs. Maar voor antipiraterijgroepen over de hele wereld is het betrekken van piraten bij dit irritante spel een belangrijke vorm van verstoring. Het is de op een na beste optie gezien de 0% kans om alle piraterij te doden en de kans van meer dan 0% dat ze zullen overstappen naar een juridische dienst. De massale verspreiding van illegale IPTV-diensten in de afgelopen jaren is een groot probleem voor veel rechthebbenden. Ze kunnen een paar irriteren met ISP-blokkering, maar achter de schermen sluiten ze er ook een paar hier af en een paar daar beneden. Hoe ze dat doen is zelden voor publieke consumptie, maar documenten die beschikbaar zijn gesteld aan TorrentFreak schijnen een beetje licht op de basis. Maar eerst een korte primer. OSINT - Open Source Intelligence Op het laagste niveau is OSINT voor iedereen beschikbaar door eenvoudig gegevens te verzamelen en te verwerken die zijn gevonden met behulp van een zoekmachine. In de wereld van OSINT vertegenwoordigen zoekmachines echter slechts een handvol tools in een extreem grote toolbox. Wanneer deze tools worden gecombineerd en verzamelde gegevens effectief worden verwerkt, is het mogelijk om zorgwekkende niveaus van informatie te verkrijgen over alle behalve de meest geharde doelen. De onderstaande schermafbeelding toont slechts enkele van de tools die door OSINT Framework worden vermeld, maar zelfs deze selectie krast nauwelijks het oppervlak, vooral als we de bijbehorende vaardigheden opnemen die nodig zijn om effectief gegevens te verzamelen en vervolgens te correleren. Als het gaat om online antipiraterijonderzoeken, kunnen OSINT-tools en -technieken bijna op maat zijn gemaakt voor de taak die voor handen is. Elk stuk informatie over een site-exploitant (zoals een domeinnaam, IP-adres of e-mailadres) heeft het potentieel om de online voetafdruk van een persoon bloot te leggen. En aangezien de online levens van vandaag de dag onlosmakelijk verbonden zijn met die van offline, is het niet moeilijk om te zien waar dingen kunnen eindigen. IPTV – Voorbeelden van onderzoek In 2021 gaf een door de Europese Unie/EUIPO gefinancierd project een presentatie in Azië die zich richtte op het onderzoek naar verschillende spelers in het illegale IPTV-ecosysteem. De onderstaande grafiek bevat alles van contentproviders, aggregators en ontwikkelaars tot geld en 'abonnementsezels' - ook wel bekend als 'resellers'. Een interessant onderdeel betreft serverapparaten die bekend staan als 'transcoders'. Videostreams worden naar deze servers verzonden vanaf externe bronnen (live tv- of IP-streams) en vervolgens getranscodeerd / geconverteerd naar meerdere streams voor levering aan de weergaveapparaten van meerdere gebruikers, meestal via andere netwerkinfrastructuur. Het specifieke model dat in de dia's wordt genoemd (TBS8520) kan worden beheerd met behulp van een systeem genaamd 'Kylone' dat toegankelijk is via een webbrowser. Dus toen de onderzoekers naar 'Kylone' zochten met behulp van 'ZoomEye' (een OSINT-zoekmachine voor het 'Internet of Things') kon het systeem informatie verstrekken over meer dan 141 transcoders. (Opmerking: Shodan gebruiken is ook een optie) Weten waar deze servers zich bevinden, is om voor de hand liggende redenen nuttige informatie. Een IP-adres (zoals het eerste resultaat in de bovenstaande grafiek) heeft het potentieel om met behulp van eenvoudige hulpmiddelen naar een hostnaam of zelfs een fysieke locatie te leiden. (Opmerking: hostingbedrijven, inclusief die in het voorbeeld, hebben misschien geen idee dat een klant betrokken is bij illegale activiteiten en in elk geval is de klant in kwestie waarschijnlijk al lang verdwenen) Ulango.TV: een les in hoe je betrapt kunt worden In januari 2020 ontdekten we dat de Alliance for Creativity and Entertainment Ulango.tv, een 'IPTV-oplossing' die duizenden live kanalen aanbiedt via een app, had verwijderd. Voor zover we weten, heeft ACE nog steeds geen verantwoordelijkheid opgeëist, maar het lijdt geen twijfel dat ze het hebben neergehaald of op de een of andere manier betrokken waren. Volgens dia's in de EU/EUIPO-presentatie was het kraken van de zaak de eenvoud zelve. Gewapend met de domeinnaam van de site (ulango.tv) en een WHOIS-service, konden de onderzoekers een IP-adres en de gegevens van het bedrijf dat de server hosten verkrijgen. Vervolgens maakten ze een kaart van de ulango.tv site met behulp van deze tool, die een lijst met externe sites produceerde waaraan het .tv-domein was gekoppeld. Dat omvatte een link naar een Twitter-account en een ander stukje van de puzzel. Toen we ons tot Hunter.io wenden, een zeer krachtige service voor e-mailgerelateerde onderzoeken, zochten ze naar het Ulango.tv domein en vonden ze een e-mailadres dat ermee verbonden was. Op dit punt lijken ze een klein beetje schedelduggery te hebben gebruikt. Met behulp van de diensten Fakemail en Fake Person Generator maakten ze een account aan op Ulango.tv met valse informatie. Het is duidelijk dat er redenen zijn waarom onderzoekers zichzelf niet willen blootstellen in situaties als deze, omdat dat contraproductief kan zijn. Zoals de dia laat zien, was de volgende stap om over te gaan naar een aankoop van de premium service van de site voor het prinselijke bedrag van twee euro. Vervolgens kregen ze, nadat ze op de knop 'afrekenen' hadden geklikt, de mogelijkheid om met een creditcard of bankoverschrijving te betalen. Uit noodzaak werd een IBAN-nummer verstrekt samen met de naam van de rekeninghouder, een naam die ook al eerder in het onderzoek was verschenen. Het was niet moeilijk, maar het lijkt effectief te zijn geweest. IPTV-onderzoek met behulp van meerdere tools Ten slotte beschrijven de dia's een ander onderzoek, maar aangezien onze controles aangeven dat het platform nog steeds live is, zijn we niet van plan het hier te noemen. In plaats daarvan lopen we gewoon door de stappen. Met behulp van de domeinnaam van de site gebruikten onderzoekers Viewdns.info om een WHOIS-zoekopdracht uit te voeren om de naam van de domeinregistrant te onthullen. Gewapend met die naam voerden ze een omgekeerde WHOIS-zoekopdracht uit, waarbij andere domeinen worden weergegeven die door dezelfde persoon zijn geregistreerd. In totaal leverden deze stappen een naam, een e-mailadres, een potentieel fysiek adres en 10 extra domeinen op, meestal verbonden met piraat IPTV-services. De volgende stap was om het hoofddomein te laden en de bron te bekijken met behulp van een gewone browser. Door in die broncode te zoeken naar de term 'UA-', konden ze de Google Analytics-ID van de site vinden. Door een reverse Google Analytics-zoekopdracht uit te voeren, werden andere sites met dezelfde ID onthuld en verbonden met de eerste site. Toen was het een kwestie van proberen te betalen voor een abonnement op de eerste site en opmerken dat de betaling door een andere werd verwerkt. Die site werd (en wordt nog steeds) gepresenteerd als een legitiem bedrijf en is als zodanig opgericht als een naamloze vennootschap in het VK. Alle naamloze vennootschappen in het Verenigd Koninkrijk hebben een notering bij Companies House (een andere geweldige OSINT-bron) en een zoekopdracht daar gaf de naam van de directeur (een vreemdeling), een geboortedatum en een adres in Londen op. De laatste is een bekend virtueel kantoor en de thuisbasis van veel mensen die hun echte adres liever niet opgeven. Op dit moment onthullen de dia's niet meer, dus het is onduidelijk of het onderzoek daar is geëindigd of nog steeds loopt. De sites in kwestie lijken alleen voor educatieve en entertainmentdoeleinden te zijn, we zullen zien of de zaak kan worden gekraakt met behulp van de ongelooflijke mogelijkheden van Maltego en Spiderfoot. Met deze tools kunnen gebruikers hun OSINT-query's en -onderzoeken automatiseren, maar zo'n korte beschrijving bewijst hen beiden een enorme slechte dienst. Ze hebben allebei een gratis optie, dus er is geen excuus om ze niet te proberen, bij voorkeur in een virtuele machine en zeker achter een VPN, vooral in het geval van de laatste.

Op 12 augustus 1981 bracht IBM in de vorm van de IBM PC 5150 een computer op de markt die achteraf het startpunt vormde van de computer zoals die vandaag de dag nog steeds op of onder je bureau staat. De afkorting pc staat zoals je vast weet voor Personal Computer, een computer die je losstaand kunt gebruiken om in je eentje op te werken. Maar toen de pc in 1981 op de markt kwam, waren er ook allerlei andere computers die hieraan voldeden. Hoewel technisch natuurlijk niet helemaal correct, wordt met de term pc in het algemeen verwezen naar een IBM Compatibel PC. IBM maakt geen pc’s meer, dus tegenwoordig kun je onder de noemer pc een systeem met x86-64-processor verstaan waarop je Windows kunt installeren. De geschiedenis van de pc is namelijk nauw verweven met die van Intel én Microsoft. De IBM PC 5150 was doorgaans voorzien van twee 5,25inch-diskettestations. (Rama, Cc-by-sa-2.0-fr) Specificaties IBM PC 5150 Prijs: $1500,- ($4339,99 gecorrigeerd voor inflatie) Processor: Intel 8088 (4,77 MHz) RAM: 16-640 KB Opslag: Tot twee 5,25inch-diskettestations, optionele harde schijf, cassette-aansluiting Grafisch: IBM Monochrome Display Adapter of IBM CGA OS: PC DOS, CP/M-86 of UCSD p-System Geluid: PC-speaker (1 kanaal) Microprocessor-revolutie IBM’s pc was natuurlijk niet de eerste computer voor persoonlijk gebruik of de eerste computer die in de huiskamers verscheen. Nadat Intel in 1971 in de vorm van de Intel 4004 de eerste microprocessor uitvond, ging het hard met de ontwikkeling van computers die geschikt waren voor persoonlijk gebruik. Zo kwam Intel een jaar na de voor een rekenmachine ontworpen 4004 met de Intel 8008 die de basis vormde van zelfbouw microcomputers die voornamelijk bedoeld waren voor hobbyisten. In 1974 kwam de Altair 8800 op de markt waarin een Intel 8080 het kloppende hart was. Die Altair wordt wel als de machine gezien die de microcomputerrevolutie echt startte. Inmiddels waren ook andere partijen bezig met microprocessors. Zo bracht Zilog in 1976 de van Intel 8080 afgeleide Z80 op de markt en verscheen een jaar eerder de MOS Technology 6502 op de markt. Beide chips zijn onder andere gebruikt in computers die bedoeld waren voor hobbyisten en thuisgebruik. Zo vormde de processor van MOS Technology onder meer de basis van de Apple I, Apple II, Commodore VIC-20 en de Commodore 64. De Zilog Z80 wordt dan weer gebruikt in computers als de Sinclair ZX Spectrum en thuiscomputers die voldoen aan de MSX-standaard. De Intel 4004 is de eerste microprocessor en kwam in 1971 op de markt. (Thomas Nguyen, Een processor Intel C4004 zonder grijze sporen.) Thuiscomputers Veel populaire computers voor thuisgebruik kwamen zelfs na de introductie van de pc op de markt. Want hoewel de IBM pc voor IBM-begrippen goedkoop was, waren de typische thuiscomputers nog altijd een stuk goedkoper. Populaire systemen in Nederland waren bijvoorbeeld de eerder genoemde Commodore 64 of de Sinclair ZX Spectrum. Ook thuiscomputers op basis van het MSX-platform, in Nederland van bijvoorbeeld Philips, kwamen in begin jaren tachtig op de markt. Een belangrijk kenmerk van deze systemen was ze dat ze niet software-compatibel waren met andere merken en vaak niet eens met een eventuele eigen opvolger. Een ander kenmerk was dat er doorgaans geen traditioneel besturingssysteem gebruikt werd, maar dat de machine opstartte in een variant van programmeertaal BASIC. Via BASIC konden wel programma’s gestart worden en die werden doorgaans geladen vanaf een audiocassette. Hoewel we de vroege pc’s nu vooral kennen met besturingssysteem DOS en opslagmedia als floppydisk of zelfs een harde schijf, had de eerste IBM pc nog wel wat kenmerken van de typische thuiscomputer. Zo was Microsoft BASIC ingebouwd en was het apparaat voorzien van een aansluiting voor een cassetterecorder als alternatief voor het dure diskettestation. Standaardonderdelen De PC 5150 was uiteraard niet IBM’s eerste computer, maar het bedrijf was voornamelijk actief met dure zakelijke mainframes en had geen antwoord op relatief goedkope microcomputers. Bij de ontwikkeling van de pc die binnen een jaar werd afgerond, was het doel een computer te maken die goedkoop genoeg was om op een individueel bureau en zelfs thuis te staan. Vanwege tijdsdruk werd besloten om gebruik te maken van standaardonderdelen van andere fabrikanten. Voor de processor werd gekozen voor een Intel 8088, een goedkopere variant van de 8086 met een 8bit-databus wat het ontwerp van het moederbord goedkoper maakte. Wel kon de processor maximaal 1 MB RAM adresseren, een veelvoud van wat veel van de thuiscomputers toen hadden. In de praktijk was 640 KB overigens de maximale hoeveelheid RAM, de rest van de geheugenadressering van de cpu werd gebruikt voor de ROM, het videogeheugen en andere uitbreidingen. Het is tegenwoordig nauwelijks voor te stellen, maar die processor bestond op dat moment al een paar jaar want Intel bracht de 8086 al in 1978 op de markt. Zelfs de veel snellere 80286 die IBM pas in 1984 gebruikte voor een snellere pc was toen al op de markt. In navolging op andere populaire thuiscomputers als de Apple II koos IBM voor een open architectuur met uitbreidingssloten op het moederbord. In die uitbreidingsloten konden uitbreidingskaarten gestopt worden die de functionaliteit van de pc uitbreidde. Die 8bit-sloten werden op latere pc’s backwards compatibel 16bit-sloten en werden eind jaren tachtig omgedoopt tot ISA-sloten (Industry Standard Architecture). ISA-sloten vind je niet meer in een moderne pc en dat geldt ook voor opvolgers als EISA, Vesa Local Bus en inmiddels ook PCI en het afgeleide AGP voor grafische kaarten. In de vorm van PCI Express vormen gestandaardiseerde uitbreidingsloten waar je van alles in kunt stoppen natuurlijk wel nog steeds de kracht van een desktop-pc. De IBM PC 5150 was voorzien van uitbreidingsloten om de functionaliteit van de machine uit te breiden. (IBM PC-moederbord (1981). Het had 16 KB tot 64 KB RAM op het moederbord) Microsoft-besturingssysteem Net als sommige thuiscomputers zat Microsoft BASIC ingebakken in de PC 5150. Tegelijkertijd ontwikkelde Microsoft ook het besturingssysteem IBM PC DOS. Hoewel ‘ontwikkeld’ misschien niet helemaal het goede woord was. Microsoft kocht de basis namelijk bij een andere ontwikkelaar, Seattle Computer Products, in de vorm van 86-DOS. Dat besturingssysteem was weer gebaseerd op het besturingssysteem CP/M dat vanaf halverwege de jaren zeventig op diverse microcomputers op basis van de Intel 8080/8085-processors gebruikt werd. Overigens was ook het besturingssysteem CP/M-86 beschikbaar voor de pc, maar dat was duurder dan PC DOS en daarom geen succes. Microsoft hield de rechten op het ontwikkelde besturingssysteem en verkocht het onder de naam MS-DOS ook aan andere fabrikanten die computers bouwden op basis van een Intel x86-processor. Die computers waren overigens niet volledig compatibel met IBM’s pc. Want hoewel de pc gebaseerd was op componenten die andere fabrikanten zo konden kopen, was de BIOS die het geheel aanstuurde wel door IBM zelf ontwikkeld. Hierdoor werkte niet alle software goed op andere MS-DOS-computers. Andere fabrikanten werkten daarom aan een eigen BIOS die de functionaliteit van IBM zo goed mogelijk nadeed. Compaq bracht al in 1982, in de vorm van de Compaq Portable, een computer op de markt die volledig compatibel was met IBM’s pc. In 1984 bracht Phoenix Technologies een kloon van IBM’s BIOS uit die door andere fabrikanten gebruikt kon worden voor volledige compatibiliteit. Een nieuwe standaard was geboren. Halverwege de jaren tachtig werden deze kloon-pc’s goedkoper waardoor ze ook voor consumenten thuis bereikbaar werden en andere thuiscomputers van de markt begonnen te stoten. PC-DOS of de generieke variant MS-DOS bedien je met tekstcommando’s vanaf de opdrachtprompt. De opkomst van Windows Het was begin jaren tachtig duidelijk dat grafische besturingssystemen de toekomst waren. Diverse fabrikanten zoals Apple bewezen het nut van een grafisch besturingssysteem. Ook Microsoft bracht in 1985 de eerste versie van Windows op de markt. Ook werkte Microsoft samen met IBM als opvolger van PC DOS aan het besturingssysteem OS/2 waarvan de eerste versie in 1987 op de markt verscheen en de grafische omgeving een jaar later. Intussen werkte Microsoft ook door aan de ontwikkeling van Windows. Met Windows 3.0 in 1990 en vooral 3.1 in 1992, werd deze grafische gebruiksomgeving echt populair. Met het succes van Microsofts eigen Windows was het eigenlijk onvermijdelijk dat de samenwerking van IBM en Microsoft aan OS/2 stopte. Microsoft was toen al bezig aan een nieuwe versie van OS/2 dat uiteindelijk de basis vormde voor Windows NT 3.1 waarvan het huidige Windows 10 een directe nazaat is. Maar in de jaren negentig was NT voorbehouden aan zakelijke varianten van Windows. Consumenten moesten het doen met minder stabiele, op DOS gebaseerde, Windows-varianten zoals Windows 95, 98 en ME. Windows 95 uit, hoe kan het ook anders, 1995 bracht een belangrijke vernieuwing die in Windows 10 gelukkig weer in volle glorie terugkeerde: het startmenu. Met de introductie van Windows XP kwam de NT-variant voor iedereen beschikbaar. Windows 3.1 had nog geen startmenu, maar wel programma’s die in losse vensters draaiden. Windows 10, dat in 2015 op de markt kwam, was volgens Microsoft qua naam lange tijd de laatste versie van Windows ooit. Inmiddels weten we dat die naam toch niet in steen gebeiteld was, want Windows 11 is inmiddels beschikbaar voor iedereen die wil upgraden. Overigens betekende het langere tijd vasthouden aan de naam Windows 10 niet dat er geen ontwikkeling was, die ging misschien zelf wel sneller dan ooit. Microsoft bracht met grote halfjaarlijkse feature-updates een hoop nieuwe functionaliteit, en Windows 10 is zeker niet meer hetzelfde als toen het uitkwam. Hoewel Windows al jarenlang dezelfde naam heeft, verschijnen er wel steeds nieuwe versies met nieuwe mogelijkheden zoals 21H1 Inspiratie voor Mac OS en Windows Vergeleken met de eerste pc’s valt een modern exemplaar direct op door zijn grafische gebruikersinterface (GUI) die je bedient met een muis. Maar dat was zelfs in 1982 eigenlijk al niets nieuws meer. In een presentatie van de uitvinder van de muis ui 1986 - Douglas Engelbart die bekend staat als ‘The Mother of All Demos’ - worden allerlei concepten die we kennen van moderne computers al getoond. In 1973 demonstreerden wetenschappers van het Xerox Palo Alto Research Centre in Californië in de vorm van de Xerox Alto een computer met grafische interface die je bediende met een muis en zelfs was verbonden met een computernetwerk. Maar Xerox bracht het apparaat niet commercieel op de markt. Wel gaf Xerox PARC demonstraties en in 1979 werd het apparaat aan Steve Jobs gedemonstreerd. Ook Microsoft was op de hoogte van waar Xerox mee bezig was. In ieder geval bracht Apple de muis en GUI in 1983 wel op de markt in de vorm van de geflopte Apple LISA. Een jaar later had het bedrijf meer succes en bracht het de goedkopere Apple Macintosh uit, het ecosysteem dat eigenlijk de enige serieuze tegenhanger van de pc werd. En Microsoft dat aan programma’s voor de Macintosh werkte kondigde in 1983 hun eigen grafische besturingssysteem Windows aan. De Xerox Alto was de computer met muis en GUI die waarschijnlijk de inspiratie vormde voor zowel Mac OS als Windows.(Maksym Kozlenko (2015), Xerox Alto-computer.) Van floppy naar de cloud Hoewel strikt genomen optioneel, werden besturingssysteem en programma’s op de eerste pc doorgaans gebruikt vanaf een floppydisk. De gebruikte 5,25inch-diskette die in 1978 geïntroduceerd werd, was ooit ontworpen als compact alternatief voor de onhandige 8inch-diskette. Toch waren ook die vierkante floppy’s eigenlijk onhandig groot en behoorlijk kwetsbaar. Diverse fabrikanten probeerden als alternatief kleinere diskettes te ontwerpen met een formaat rond de 3 inch. Geen van deze diskettes was een succes. Pas toen 23 bedrijven in 1982 samen afspraken maakten over een 3,5inch-diskette, gebaseerd op Sony’s 3,5inch-diskette, kwam er een serieus alternatief op de markt. Apple gebruikte 3,5 inch in de Macintosh, Atari voor de ST-computers, Commodore voor de Amiga en uiteraard volgden ook diskettestations voor de pc. In 1988 was het marktaandeel groter dan van de 5,25inch-diskettes. De 3,5inch-diskette had dan ook een hoop voordelen. Hij is fysiek kleiner en een stuk minder kwetsbaar. In 1987 kwam achteraf dé 3,5inch-diskette op de markt: de 1,44MB-HD-variant (High Density) waar geformatteerd 1440 kilobyte op past. Er werd later nog een 2,88MB-ED-variant (Extra Density) uitgevonden, maar die is nooit populair geworden. Ook alternatieven als de ZIPdisk werden nooit breed omarmd. Ergens rond het jaar 2000 begon de diskette door de dalende prijzen van beschrijfbare cd’s rap in populariteit te dalen. Maar het is waarschijnlijk de opkomst van nog een ander product dat de diskette definitief de das omdeed: de usb-stick. Want waar een cd altijd lastig bleef voor het snel opslaan van kleine bestanden, voldeed de usb-stick perfect. Ook dat medium is inmiddels eigenlijk alweer achterhaald. Allerlei (gratis) clouddiensten hebben die rol overgenomen. Die vervanging van de floppy door cd en usb-stick komt natuurlijk omdat een diskette al snel niet meer werd gebruikt voor het starten van het besturingssysteem of het laden van programma’s. De floppy diende als medium om bestanden te kopiëren van het ene naar het andere systeem. Vanaf de IBM PC XT die in 1983 op de markt kwam bevatte een pc standaard een harde schijf van 10 MB waar het besturingssysteem vanaf gestart werd en waarop programma’s geïnstalleerd werden. Ook harde schijven in pc’s zijn inmiddels uitgefaseerd, vrijwel iedere moderne pc gebruikt een ssd als primaire opslag. De bekende op de pc gebruikte 5,25- en 3,5inch-diskettes naast een oudere 8inch-variant. Een diskette wordt ook wel floppy of floppydisk genoemd, maar waarom eigenlijk? Waar de behuizing van een 5,25inch-diskette nog enigszins flexibel is, is de 3,5inch-diskette hard. Toch noemen we ook de 3,5inch-diskette zo. Het antwoord zit binnenin, want de diskette is gebaseerd op een flexibele kunststof disk die voorzien is van een magnetisch materiaal. Wanneer je weleens een diskette hebt opengemaakt, dan weet je vast wel dat er aan beide kanten van het schijfje zachte polyester blaadjes zijn geplaatst die de wrijving verminderen. Beter beeld en geluid De pc groeide snel uit van een zakelijke machine tot een computer die ook in veel huishoudens te vinden was. En thuisgebruik betekent uiteraard gamen. Aan spellen was dan ook geen gebrek. De grafische mogelijkheden van pc’s werden ook snel beter met videokaarten die steeds meer kleuren in een hogere resolutie konden weergeven. Maar er was nog een belangrijk probleem: meer dan een paar piepjes voor statusmeldingen en wat gekraak kwam er qua geluid niet uit. Jammer, want andere (vaak goedkopere) thuiscomputers zoals de Commodore Amiga, waren voorzien van prachtige muziek en geluidseffecten. Zelfs in het tijdperk van de 80486 bracht het gros van de pc’s nog altijd niet veel meer dan een paar piepjes voort. De oplossing? Een uitbreidingsslot vullen met een geluidskaart. Het Canadese AdLib bracht in 1987 de eerste populaire geluidskaart op de markt die dankzij een Yamaha-synthesizerchip (OPL2) muziek en geluidseffecten toevoegde aan spellen. Maar er waren ook allerlei andere fabrikanten die geluidsoplossingen op de markt brachten. Het toen kleine Creative Labs uit Singapore had bijvoorbeeld niet heel veel succes met hun inferieure Creative Music System. Creative ging terug naar de tekentafel en onderzocht waar gamers en spelontwikkelaars behoefte aan hadden. Het antwoord was al snel duidelijk: opgenomen geluidsfragmenten (samples) voor spraak, effecten en muziek. Creative besloot hun codenaam ‘Killer Kard’ te voorzien van dezelfde synthesizerchip als AdLib, aangevuld met een DSP (digital sound processor) die monoweergave van 8bit-geluidsfragmenten met een bemonsteringsfrequentie van 23 kHz mogelijk maakte. Zeker geen cd-kwaliteit, maar spraak was duidelijk mogelijk! Een Adblib Music Synthesizer zorgde voor prachtige muziek in games. Sound Blaster werd standaard Die kaart van Creative Labs was zoals je waarschijnlijk wel weet de Sound Blaster. Een slimme truc was dat de Sound Blaster volledig compatibel was met een AdLib, waardoor hij direct in bestaande spellen werkte. Tel daarbij op dat je voor dezelfde prijs als een AdLib spraakweergave én een joystickaansluiting kreeg en het was niet verwonderlijk dat de Sound Blaster al snel de populairste geluidskaart op de markt was. AdLib probeerde het nog met een kaart met spraakweergave, maar die werd door incompatibiliteit met de Sound Blaster geen succes. In 1991 voegde de Sound Blaster Pro stereogeluid toe, terwijl cd-kwaliteit in 1992 mogelijk werd met de Sound Blaster 16. Een Sound Blaster was de standaard, maar andere fabrikanten maakten ondertussen soms betere of juist goedkopere geluidskaarten. Voor succes in de belangrijke gamesmarkt moesten deze hoe dan ook Sound Blaster-compatibel zijn. Eind jaren negentig werd de geluidskaart minder relevant. Steeds meer moederborden kregen een geïntegreerde geluidsoplossing en door de opkomst van gamen in Windows werd compatibiliteit met de originele Sound Blaster minder belangrijk. Toch kun je ook nu nog steeds een Sound Blaster kopen, die zich als vanouds richt op een beter geluid voor gamers. Creative Labs Sound Blaster was zo populair dat het in navolging van de pc een eigen standaard werd, andere geluidskaarten moesten simpelweg Sound Blaster compatibel zijn. (Soundblaster 1.0 (CT-1320B) uit 1989/1990) Videokaart voor games Halverwege de jaren negentig werden 3D-games na het succes van Wolfenstein 3D en Doom steeds belangrijker. Diverse fabrikanten brachten daarom speciale 3D-versnellers op de markt. Uiteraard wel allemaal volgens een eigen standaard waardoor doorgaans slechts een handvol spellen echt profijt had van zo’n kaart. Dat veranderde toen 3dfx in 1996 de Voodoo op de markt bracht. Deze kaart installeerde je als add-on naast de normale grafische kaart die nog verantwoordelijk bleef voor de 2D-beelden. De kaart kwam precies op het juiste moment en veel spellen kregen ondersteuning voor de Glide-API. Het verschil tussen Quake en Tomb Raider zonder of met een Voodoo-kaart was enorm. 3dfx bracht daarna in 1998 nog succesvol de Voodoo 2 uit en had een marktaandeel van zo’n 80% op het gebied van 3D-kaarten. Daarna was het echter over. Concurrenten als Nvidia, S3 Graphics en ATI brachten hun eigen kaarten op de markt die 2D en 3D combineerden. In 1999 nam Nvidia de rol van krachtigste grafische kaart definitief over met de introductie van de GeForce 256. Uiteindelijk bleven alleen Nvidia en ATI (na een overname tegenwoordig AMD) over als leveranciers van krachtige gaming-gpu’s. Dat gaat binnenkort wellicht veranderen, want Intel is in navolging van hun geïntegreerde gpu’s bezig met een losse grafische kaart die het moet kunnen opnemen tegen deze grootmachten en binnenkort op de markt moet komen. In Nederland was Diamond Multimedia een bekende leverancier van 3dfx-kaarten zoals deze Voodoo 2. Emuleren maar! Hoewel de moderne pc een doorontwikkeling is van eerdere pc’s, is het doorgaans niet mogelijk om oude software er direct op te draaien. Toch kun je oude software met soms wat moeite wel gebruiken. Oude DOS-programma’s en spellen kun je vaak draaien met de DOS-emulator DOSBox. Wil je nog een stapje verder? Dan kun je met software als 86Box of PCEm een volledige oude pc emuleren waarbij je de configuratie zelf bepaald. Hierop installeer je vervolgens zelf het gewenste besturingssysteem als MS-DOS of Windows 95. Dit kost wel behoorlijk wat kracht, maar op een moderne machine kun je een 486 moeiteloos emuleren en ook de Pentiums zonder MMX lukken vaak nog wel. Moderne Windows-varianten krijg je met software als VirtualBox aan de praat. Voor diverse oudere Windows-games vanaf het jaar 2000 bestaan voor populaire titels vaak patches, gemaakt door fans, waarmee deze spellen draaien op de huidige Windows-versies en videokaarten. Software heb je misschien zelf nog wel in de kast staan, al is het tegenwoordig lastig om nog een diskette uit te lezen. Op Archive.org vind je via de link www.tiny.cc/intarchdos gelukkig een uitgebreide collectie aan DOS-programma’s en spellen waarvan je een groot deel kunt downloaden om op een lokale machine te gebruiken. Dankzij bijvoorbeeld DOSBox kun je oude DOS-games op je moderne pc spelen. Nog altijd relevant De pc in de vorm van de desktop of laptop is al vaak dood verklaard, bijvoorbeeld bij de opkomst van de tablets. De verkoopaantallen van de pc vertoonden dan ook jarenlang een krimp, maar leek zich wel te stabiliseren. In 2019 was er zelfs weer sprake van een lichte groei van 2,7%. Afhankelijk van welke bron je aanhoudt, zijn er in 2019 261,24 (Gartner) en 266,69 (IDC) miljoen stuks verkocht. Deze cijfers zijn het totaal van desktop-pc’s, laptops en workstations. Begin 2020 kwam er abrupt een eind aan de groei door het coronavirus en leek het weer voorbij. Computerhardware wordt veelal in China geproduceerd, waar fabrieken begin dat jaar moesten sluiten. In het eerste kwartaal van 2020 daalde het aantal pc-leveringen volgens marktanalist Canalys met 8%. Toch herstelde de pc-markt als gevolg van bijvoorbeeld thuiswerken zich snel en zijn er volgens cijfers van IDC in 2020 met 302,6 miljoen zelfs meer pc’s verkocht dan in 2019. Ook het eerste kwartaal van 2021 ziet er met 83,98 miljoen stuks een stuk beter uit dan het eerste kwartaal van 2019. De pc is dan ook nog steeds relevant als machine om op te werken. IBM heeft met die pc-markt in ieder geval al lange tijd niets meer te maken. In 2005 verkocht het zijn pc-divisie aan Lenovo waarna dat bedrijf de merknaam IBM nog vijf jaar op bijvoorbeeld laptops mocht plakken. De erfenis van IBM is wel nog altijd herkenbaar in het portfolio in de vorm van bijvoorbeeld de ThinkPad- en ThinkCentre-producten. Lenovo is overigens wel de grootste pc-fabrikant ter wereld gevolgd door HP, Dell, Apple en Acer. De belofte van ARM Als je de pc ziet als een apparaat met daarin een x86-processor, dan is er wellicht toch iets aan de hand. Veel andere apparaten die voor veel gebruikers dezelfde taken als een pc vervullen zoals een smartphone of tablet bevatten namelijk een ARM-processor. Die ARM-processors waren lange tijd vooral energiezuinig, maar niet opgewassen tegen de kracht van een beetje serieuze x86-64-processor. Daar lijkt verandering in te komen, want de ARM-architectuur is heel voorzichtig bezig voet aan de grond te krijgen in de traditionele pc-markt. Zo verkoopt Microsoft in de vorm van de Surface Pro X een Windows-convertible op basis van een ARM-processor die samen met Qualcomm ontworpen is. Dat is overigens niet Microsofts eerste poging, ook de Surface RT, was voorzien van een ARM-processor. Het grootste manco destijds was dat het niet mogelijk was om x86-software te draaien, iets dat toch wel een vereiste voor succes bleek. Microsofts ARM-variant van Windows 10 kan daarom via emulatie 32bit-x86-software draaien. Ook 64bit-x86-64-software wordt in een testversie inmiddels ondersteund. Wel is deze ARM-machine minder krachtig dan de Intel-tegenhangers. Microsofts Surface Pro X draait op een processor die samen met Qualcomm is ontworpen. Apple M1 zet markt op de kop Dat ARM echt een serieus alternatief is voor een x86—64-processor bewijst Apple, dat sinds 2006 Intel-processors gebruikte. Eind 2020 introduceerde Apple in de vorm van de M1 hun eerste eigen langverwachte processor. Althans voor pc-doeleinden, want de processors voor de iPhones en iPads worden al lange tijd in eigen huis ontworpen. Apples M1 bouwt voort op die chips en maakt gebruik van de ARM-architectuur. Een goede keuze, want Apples M1 blijkt in zijn segment (zuinige laptopprocessors) de snelste processor ter wereld te zijn. De MacBook Air, Pro en Mac mini voorzien van een M1 zijn vele malen sneller dan hun directe voorgangers met Intel-processors, zelfs als vertaalde software gebruikt wordt. Op veel vlakken worden zelfs de prestaties van veel energiehongerige x86-desktopprocessors geëvenaard. Zo blijkt de kleine iMac voorzien van M1-processor iets sneller te zijn dan de grote en duurdere iMac voorzien van een krachtige Intel-processor. Dat belooft dus nog wat voor Apple Silicon in het verloop 2021, want de M1 is nog maar de instapvariant. Maar voorlopig is de pc, op basis van een processor met x86-64-architectuur die afstamt van de eerste Intel 8086, de dominante computer voor persoonlijk gebruik. Maar of dat nog een keer veertig jaar lukt? Apple is bezig zijn hele portfolio van de x86-64- naar de ARM-architectuur te brengen. Gewild toetsenbord De eerste pc’s zoals de PC 5150, PC XT of PC AT worden tegenwoordig natuurlijk niet meer serieus gebruikt. Maar dat geldt niet voor een klassiek IBM-toetsenbord. Het in 1985 ontworpen Model M-toetsenbord is nog steeds een erg gewild en daarom zelfs nog in productie. Het gaat trouwens niet om het toetsenbord dat bij de eerste IBM PC 5150 zat, dat Model F heeft voor hedendaagse begrippen een wat onhandige indeling. De Model M is dan ook een doorontwikkeling en verbetering van Model F. De reden dat Model M zo populair is, zijn de mechanische toetsen, voorzien van een veer (buckling spring). Dit zorgt voor een kenmerkende toetsaanslag. Model M-toetsenborden worden vandaag de dag gemaakt door Unicomp, een bedrijf opgericht door ex-werknemers van Lexmark nadat de productie van toetsenborden gestaakt werd. Lexmark was weer een spin-off van IBM en maakte tot 1996 de toetsenborden. Uiteraard zijn moderne Model M-toetsenborden voorzien van een usb-connector al is de PS/2-connector ook nog leverbaar. De indeling van een originele Model M is identiek aan een modern toetsenbord, alleen de Windows-toets is later toegevoegd.

In een tijdperk waarin angstaanjagende beesten over de zeeën zwierven, waren monsterjagers gevierde helden - en niemand was zo geliefd als de grote Jacob Holland. Maar wanneer de jonge Maisie Brumble aan boord van zijn legendarische schip gaat, wordt hij opgezadeld met een onverwachte bondgenoot. Samen beginnen ze aan een epische reis naar onbekende wateren en schrijven geschiedenis. Van Academy Award-winnende filmmaker Chris Williams (Moana, Big Hero Six, Bolt), neemt The Sea Beast ons mee naar waar de kaart eindigt, en het echte avontuur begint.

Upgrade je set-up met een van de beste grafische kaarten voor gaming. Op dit moment kan het vrij frustrerend zijn om een goede grafische kaart te vinden. GPU's zijn niet meer zo duur al vroeger en komen in steeds meer vormen en maten, maar de voorraden van de laatste toestellen zijn enorm klein. De meeste handelaars ondervinden dan ook problemen om de huidige vraag bij te houden. Nieuwe grafische kaarten vinden stelselmatig hun weg naar de markt, dus het is wel een geschikt moment om te beslissen met welke je aan de slag wilt. Zo kan je steeds een oogje in het zeil houden en kijken wanneer er nieuwe voorraden vrijkomen. De rivaliteit tussen AMD en Nvidia zorgt ervoor dat er steeds voldoende opties zijn, ongeacht de prijsklasse waarbinnen je zoekt. Kaarten zoals de Radeon RX 6800, RTX 3060 Ti en RTX 3060 leveren goede prestaties tegen een redelijke prijs. Als je met de duurdere opties aan de slag kan, dan kunnen we de Nvidia GeForce RTX 3090, RTX 3080 of AMD Radeon RX 6900 XT aanraden. We hebben alle GPU's op één plaats verzameld. Of je nu 4K-gaming wil ervaren in Microsoft Flight Simulator, robotdinosaurussen in Horizon: Zero Dawn wil verslaan of iets zoekt om creatieve projecten te verwerken in Premiere Pro, je vindt hier een kaart die dit aankan. 1. Nvidia GeForce RTX 3060 Ti De beste grafische kaart SPECIFICATIES Stream-processors: 4.864 Kloksnelheid: 1,41 GHz (1,67 GHz boost) Geheugen: 8 GB GDDR6 Geheugensnelheid: 14Gbps Stroomconnector: HDMI 2.1, 3x DisplayPort 1.4a Uitvoer: 1x PCIe 8-pin (adapter naar 1x 12-pin inclusief) REDENEN OM TE KOPEN +Geweldige prestaties op 1080p +Ray tracing-prestaties zijn goed REDENEN OM TE VERMIJDEN -Slechts beperkte 4K-prestaties De Nvidia GeForce RTX 3060 Ti is een mooie topper met zijn geweldige prijs-kwaliteitverhouding. Deze nieuwkomer in de RTX 3000-reeks vecht boven zijn gewichtsklasse en levert prestaties in de lijn van de RTX 2080 Super, en dat tegen een zeer betaalbaar prijskaartje. Daar komt dan nog eens een indrukwekkende ray tracing bovenop. 1080p gaming is nog nooit zo goed en betaalbaar geweest. Lees hier de volledige review: Nvidia GeForce RTX 3060 Ti 2. Nvidia GeForce RTX 3080 Zonder twijfel een van de beste grafische kaarten SPECIFICATIES Stream-processors: 8,704 Kloksnelheid: 1,44 GHz (1,71 GHz boost) Geheugen: 10 GB GDDR6X Geheugensnelheid: 19Gbps Stroomconnector: 2x PCIe 8-pin Uitvoer: HDMI 2.1, 3x DisplayPort 1.4a REDENEN OM TE KOPEN +Uitstekende prestaties voor 4K-gaming+Lage temperaturen REDENEN OM TE VERMIJDEN -Nog steeds relatief duur Met de Nvidia GeForce RTX 3080 is 4K-gamen steeds toegankelijker geworden. Voorheen moest je voor speelbare framerates met de RTX 2080 Ti diep in je buidel tasten met een kostprijs van meer dan €1000. Met de nieuwe generatie Nvidia-kaarten is de prijs van 4K-gaming bijna de helft goedkoper geworden. De RTX 3080 maakt een van de grootste generatiesprongen in de geschiedenis van grafische kaarten. De kaart biedt tussen de vijftig en tachtig procent meer prestaties dan de RTX 2080 en twintig tot dertig procent meer dan de RTX 2080 Ti, terwijl het dezelfde prijs houdt als de RTX 2080. Dit is een absolute krachtpatser voor een geweldige prijs. Als je nog ergens wat geld hebt rondslingeren: sla je slag. Lees de volledige review: Nvidia GeForce RTX 3080 3. Nvidia GeForce RTX 3090 De beste grafische kaart voor creatievelingen SPECIFICATIES Stream-processors: 10.496 Kloksnelheid: 1,40 GHz (1,70 GHz boost) Geheugen: 24 GB GDDR6X Geheugensnelheid: 19,5Gbps Stroomconnector: 2x PCIe 8-pin Uitvoer: HDMI 2.1, 3x DisplayPort 1.4a REDENEN OM TE KOPEN +Dé krachtigste GPU+Kan games in 8K draaien REDENEN OM TE VERMIJDEN -Extreem duur-Erg groot Je kan de Nvidia GeForce RTX 3090 gewoon niet verslaan als het op prestaties aankomt. Met een gigantische 24GB RAM zal geen enkel spel of zwaar grafisch project lijden onder prestatieproblemen. Je kan zelfs wat 8K-prestaties tegen 60fps uit de 3090 krijgen. Het is een ongelofelijk duur toestel, en ook vrij groot, dus het zal voor veel gebruikers iets te veel van het goed zijn. De Nvidia GeForce RTX 3090 is in zijn essentie een vervanger voor de Titan, dus het is iets meer gericht op creatieve gebruikers die worstelen met het intensief renderen van 3D-projecten en video dan de gemiddelde gamer. De GPU komt met een sterke prijsverlaging in vergelijking met de Titan, al blijft hij nog steeds buiten het budget van de meeste mensen. Lees onze volledige review: Nvidia GeForce RTX 3090 4. AMD Radeon RX 5600 XT Pas maar op, Nvidia SPECIFICATIES Stream-processors: 3.584 Kloksnelheid: 1.506 Geheugen: 11GB GDDR5X Geheugensnelheid: 10Gbps Stroomconnector: 2x 8-pin Uitvoer: 1.4 met DSC DisplayPort, HDMI met 4K60 ondersteuning REDENEN OM TE KOPEN +Toonaangevende prestaties+Betaalbaar REDENEN OM TE VERMIJDEN -Geen ray tracing-Slechts 6GB VRAM Als je op zoek bent naar de beste grafische kaart die er is voor 1080p gaming, wil je misschien kijken naar wat de AMD Radeon RX 5600 XT te bieden heeft. Deze AMD-kaart verslaat de Nvidia GeForce RTX 2060 met zijn meer betaalbare prijskaartje, hogere framesnelheden en veel softwarefuncties, terwijl er minder vermogen nodig is. Tuurlijk, hij heeft niet de ray tracing en deep learning supersampling (DLSS) van de concurrentie, maar voor pure prestaties en waarde, komt AMD als winnaar uit de bus. Lees de volledige review: AMD Radeon RX 5600 XT 5. Nvidia GeForce RTX 3070 Een van de beste grafische kaarten ooit SPECIFICATIES Stream-processors: 5.888 Kloksnelheid: 1,50GHz (1,73GHz boost) Geheugen: 8 GB GDDR6 Geheugensnelheid: 14Gbps Stroomconnector: 1x PCIe 8-pin (adapter naar 1x 12-pin bijgevoegd) Uitvoer: HDMI 2.1, 3x DisplayPort 1.4a REDENEN OM TE KOPEN +Geweldige prestaties+Beste prijs-kwaliteit voor een GPU+Heerlijke ray tracing-prestaties REDENEN OM TE VERMIJDEN -Zelfde hoge prijzen als Turing-12-pin connector vereist De Nvidia GeForce RTX 3070, die voor veel mensen de beste grafische kaart op de markt is, presteert geweldig - op hetzelfde niveau als de RTX 2080 Ti - zonder je arm te maken. Voor deze kaart lag gamen in 4K buiten het budget van veel mensen. De RTX 3070 maakt dit voor het eerst mainstream, en dat zonder grote compromissen te maken op andere vlakken. Hebben we trouwens al gezegd dat deze GPU heel goedkoop is? Een leuk prijskaartje plus 4K-gaming op hoge instellingen maakt dit een grafische kaart die zeker veel waar voor zijn geld aanbiedt. Lees onze volledige review: Nvidia GeForce RTX 3070 6. AMD Radeon RX 6700 XT Weer een voltreffer voor AMD SPECIFICATIES Stream-processors: 2.560 Kloksnelheid: 2,32 GHz (2,58 GHz boost) Geheugen: 12GB GDDR6 Geheugensnelheid: 16Gbps Stroomconnector: 8-pin en 6-pin Uitvoer: HDMI 2.1, DisplayPort 1.4 met DSC REDENEN OM TE KOPEN +Geweldige 1440p prestaties+Ray tracing+Lichte, sterke kaart REDENEN OM TE VERMIJDEN -Ray tracing is wat zwak-Geen FidelityFX Super Resolution Zij die graag in BIOS knoeien en op zoek zijn naar een 1440p grafische kaart die qua prijs iets meer toegankelijk is, zullen blij worden van deze high-end oplossing van AMD. Deze rivaal voor de Nvidia GeForce RTX 3060 Ti levert mooie 1440p gamingprestaties met ray tracing. Hij komt ook op het juiste moment, nu de 1400p monitoren aan populariteit winnen. De prijs ligt wat dichter bij de sterkere RTX 3070, maar als je fan bent van AMD, dan is het een uitstekende optie. Lees de volledige review: AMD Radeon RX 6700 XT 7. AMD Radeon RX 6800 De terugkeer van AMD naar de high-end GPU-markt SPECIFICATIES Stream-processors: 3.840 Kloksnelheid: 1,82GHz (2,10 GHz boost) Geheugen: 16GB GDDR6 Geheugensnelheid: 16Gbps Stroomconnector: 2 x 8-pin Uitvoer: DisplayPort 1.4 met DSC, HDMI 2.1 VRR enFRL REDENEN OM TE KOPEN +Uitstekende prestaties+Eindelijk ray tracing op AMD REDENEN OM TE VERMIJDEN -Ontwerp zal niet iedereen aanspreken Als je denkt dat AMD nog steeds vast zit in de budget en middenklassemarkt, dan ben je fout. De AMD Radeon RX 6800 is de terugkeer van AMD naar de high-end GPU-markt en is een premium toestel zonder het premium prijskaartje. Deze GPU levert stevige 4K gamingprestaties en een indrukwekkende ray tracing tegen 1440p, en is dankzij zijn VRAM iets meer waar voor zijn geld dan zijn directe rivaal, de RTX 3070. Met de Smart Access Memory-technologie is hij zelfs sneller. Lees de volledige review: AMD Radeon RX 6800 8. MSI RTX 3090 Gaming X Trio Als je het beste zoekt SPECIFICATIES Stream-processors: 2.176 Kloksnelheid: 1.650 Geheugen: 24GB GDDR6X Geheugensnelheid: 19,5Gbps Stroomconnector: 3 x 8-pin Uitvoer: DisplayPort 1.4a x3, HDMI 2.1 REDENEN OM TE KOPEN +Ongelofelijk sterk+Stijlvolle RGB REDENEN OM TE VERMIJDEN -Heel duur Als je een Nvidia GeForce RTX 3090 zoekt, dan zoek je best eentje met een koeler die de volledige kracht van de grafische kaart aankan. De MSI GeForce RTX 3090 Gaming X Trio heeft een koeler die de GPU lekker fris houdt bij de gewone instellingen, maar bovendien ook sterk genoeg is om aan al jouw overklok-noden te voldoen. Voor een GPU die alle PC games uitlacht in 4K is dit gewoon de kers op de taart. Lees de volledige review: MSI GeForce RTX 3090 Gaming X Trio 9. Gigabyte GeForce GTX 1660 OC 6G De beste budget GPU SPECIFICATIES Stream-processors: 1.408 Kloksnelheid: 1.530MHz Geheugen: 6GB GDDR5 Geheugensnelheid: 8Gbps Stroomconnector: 1 x 8-pin Uitvoer: 3 x DisplayPort 1.4, 1 x HDMI 2.0 REDENEN OM TE KOPEN +Heel betaalbaar+Goede prestaties voor instapmodel REDENEN OM TE VERMIJDEN -GDDR5-geheugen Door alle dure grafische kaarten vandaag de dag worden meer budgetvriendelijke producten soms over het hoofd gezien. En dat is een schande. De Nvidia GeForce GTX 1660 heeft recht op het spotlicht. Hij levert fantastische prestaties bij 1080p aan een budgetprijs. Met de Gigabyte GeForce GTX 1660 OC 6G krijg je ook een gezonde manier van overklokken en alle ouputs die je ooit nodig hebt zodat je je favoriete games kan spelen met voldoende aangesloten beeldschermen. Dat is voor ons een koopje, misschien wel het beste koopje ooit. Lees de volledige review: Gigabyte GeForce GTX 1660 OC 6G 10. PNY GeForce GTX 1660 Ti XLR8 Gaming OC De beste grafische kaart voor eSports SPECIFICATIES Stream-processors: 1,536 Kloksnelheid: 1,500MHz Geheugen: 6GB GDDR6 Geheugensnelheid: 12Gbps Stroomconnector: 1 x 8-pin Uitvoer: 1 x DisplayPort 1.4, 1 x HDMI 2.0, 1 x DVI REDENEN OM TE KOPEN +Betaalbaar+Uitstekende 1080p prestaties REDENEN OM TE VERMIJDEN -Beperkte geheugenbandbreedte Toen Nvidia voor het eerst de Turing-line-up onthulde, was het lastig om een model te vinden dat niet ontzettend duur was. Desalniettemin heeft de komst van de Nvidia GeForce GTX 1660 Ti - voornamelijk het PNY XLR8 Gaming OC model - ervoor gezorgd dat next-gen prestaties voor iedereen toegankelijk werden. Je hebt met deze kaart geen toegang tot 4K-gaming, maar het is een van de beste kaarten voor gamers die nog gebruik maken van een 1080p-scherm. De meeste esports-games zijn te spelen op 60 fps. Lees de volledige review: PNY GeForce GTX 1660 Ti XLR8 Gaming OC Lees voor prijzen het originele artikel op TechRadar

Begin dit jaar maakte Google bekend hard te werken aan Chrome OS Flex. Dit nieuwe besturingssysteem legt minimaal beslag op je computer en is daarmee ideaal om de levensduur van oudere computers te verlengen. Hoe kun je Chrome OS Flex installeren? Wij namen vast een kijkje. Heb je een oude computer met een wat tragere processor en een verouderd besturingssysteem, zoals Windows 7? Er zijn verschillende mogelijkheden om langer plezier van zo’n computer te hebben. Je kunt bijvoorbeeld Linux installeren en de omgeving verder naar je hand zetten. Inmiddels is er een andere optie bij gekomen: Chrome OS Flex. Het gaat hier om een lichtgewicht besturingssysteem dat je op je oudere Windows-pc’s kunt installeren. Daarnaast kun je Chrome OS Flex op een Mac installeren. Het bureaublad van Chrome OS Flex. Chrome OS Flex systeemeisen Voor Chrome OS Flex heb je een computer met een 64bit-processor van AMD of Intel nodig. Op het gebied van werkgeheugen stelt het besturingssysteem niet al te hoge eisen: 4 GB RAM is voldoende om ermee aan de slag te gaan. Verder heeft de computer minimaal 16 GB vrije schijfruimte nodig. Vereisten wat betreft een grafische kaart worden niet opgegeven, maar de makers laten op voorhand weten dat de Intel GMA 500-, 600, 3600- en 3650-modellen niet geschikt zijn. Tot slot niet onbelangrijk: je moet de computer kunnen opstarten vanaf een usb-stick en toegang tot het BIOS is nodig in geval van vereiste aanpassingen. Installatie Chrome OS Flex is op dit moment nog in ontwikkeling. Toch kun je het besturingssysteem vast zelf aan de tand voelen. De nieuwste versie vind je op https://kwikr.nl/cflex. Zorg ervoor dat je Chrome OS Flex alleen op een computer installeert die je niet voor dagelijks gebruik nodig hebt. Hoewel het besturingssysteem in de praktijk vaak prima werkt op de gebruikte hardware, hebben de makers ook een overzicht online gezet van computers die succesvol getest zijn met Chrome OS Flex. Zie de ‘Certified Models List’. Per computer wordt aangegeven in hoeverre het besturingssysteem naar behoren werkt. Als je Chrome OS Flex wilt installeren, zorg je voor een lege usb-stick met een capaciteit van minimaal 8 GB. Download Chrome OS Flex via hier. Hier vind je meteen ook een stappenplan met instructies voor de installatie. Met de gemaakte usb-stick hoef je overigens niet per se een installatie uit te voeren. Je kunt de stick ook gebruiken in de live-modus. Hierbij start je de computer op en kun je Chrome OS Flex uitvoeren zonder een daadwerkelijke installatie. Die modus is interessant om kennis te maken met het besturingssysteem. Wil je uiteindelijk met Chrome OS Flex blijven werken, dan installeer je het besturingssysteem. Alleen dan werkt Chrome OS Flex zonder vertraging en ben je verzekerd van automatische updates. Online vind je een uitgebreid stappenplan voor de installatie. Werk in uitvoering Ga je zelf al aan de slag met Chrome OS Flex? Houd er rekening mee dat het besturingssysteem nog volop in ontwikkeling is. Het is dan ook niet verstandig om het besturingssysteem te installeren op een computer waarvan je dagelijks afhankelijk bent. Ben je een meer gevorderde gebruiker, dan kun je Chrome OS Flex ook in een virtuele machine installeren. Let erop dat je in die gevallen mogelijk een eerdere versie van Chrome OS Flex installeert. In de praktijk merk je hier weinig van bij een eerste indruk: de omgevingen zien er grotendeels hetzelfde uit. Zoek de verschillen Chrome OS en Chrome OS Flex delen een groot deel van de naam en lijken wat betreft gebruikersomgeving als twee druppels water op elkaar. Ook delen de besturingssystemen functies die je al eerder bent tegengekomen in Chrome OS. Denk hierbij aan onderdelen zoals Google Assistent, Dichtbij Delen en Family Link. Toch zijn Chrome OS en Chrome OS Flex twee verschillende besturingssystemen. Door beide besturingssystemen wordt dezelfde technologie gedeeld, maar Chrome OS is specifiek ontwikkeld voor Chromebooks. Chrome OS Flex daarentegen houdt rekening met verschillende hardware configuraties (Windows, Mac, Linux). Specifieke functies, zoals ondersteuning voor biometrische apparaten (bijvoorbeeld gezichtsherkenning en vingerafdruklezers), heeft Chrome OS Flex niet in huis. Ook voor bepaalde randapparatuur, zoals een stylus en een dvd-speler, is geen ondersteuning. Verder kun je geen gebruikmaken van apps uit de Play Store. Wie denkt dat het mogelijk is om met een oude Chromebook (waarvoor de ondersteuning is verlopen en waarvoor geen updates meer worden uitgebracht) de slimme overstap naar Chrome OS Flex te maken, komt bedrogen uit. Google maakt de installatie van Chrome OS Flex op Chromebooks nagenoeg onmogelijk. Dat betekent dat je Chromebook na een leven van zes tot zeven jaar alsnog niet meer kan worden gebruikt. Online vind je echter de nodige stappenplannen waarmee enthousiaste gebruikers alsnog Chrome OS Flex op hun oude Chromebook plaatsen. Dat biedt echter geen garantie tot succes. Niet alle hardware werkt correct en sommige stuurprogramma’s leveren in de praktijk problemen op. Het instellingenvenster van Chrome OS Flex. De doelgroep Zoals je hebt gelezen, kun je nu zelf al aan de slag met Chrome OS Flex. Toch hebben de makers het besturingssysteem vooralsnog niet bedoeld voor thuisgebruik. De software richt zich in eerste instantie op onderwijsinstellingen en bedrijven. Net als bij Chrome OS leunt het besturingssysteem hevig op de cloud. In de praktijk merk je dat onder meer door het gebruik van web-apps en het feit dat de meeste functies via de browser werken. Dat het besturingssysteem is gericht op zakelijke omgevingen, merk je ook in de beheermogelijkheden. Zo is het voor systeembeheerders bijvoorbeeld mogelijk om de Chrome OS Flex-machines op afstand te beheren en bijvoorbeeld te wissen in geval van verlies of diefstal. Laat je echter niet weerhouden van het gebruik van Chrome OS Flex als consument. Je kunt er prima mee aan de slag om ook je eigen computers een nieuw leven te geven. Je kunt de gebruikersomgeving aan je wensen aanpassen.

Wil je op vakantie gewoon tv kunnen kijken, dan dien je wel wat voorbereidingen te treffen als je met de camper op pad gaat. Waar moet je op letten? Bezitters van een caravan of camper kunnen een televisie zo plaatsen. Meestal is er wel een kastje of wand waarop je een bescheiden beeldbuis kwijt kunt. Belangrijk is dat je een geschikte televisie aanschaft en daarbij rekening houdt met een aantal aandachtspunten. Kies bijvoorbeeld niet voor een te groot schermdiagonaal. Beste camping-tv uitzoeken De ruimte in een caravan of camper is natuurlijk beperkt, waardoor je altijd dicht op het beeld zit. In een woning is een 32inch-televisie een bescheiden maatje, maar binnen een caravan valt die nogal groot uit. Een 18 tot 24 inch-televisie is meestal groot genoeg. Let verder op welke tv-tuners er zijn inbegrepen. Hoe meer, hoe beter. Dat voorkomt namelijk dat je in de toekomst mogelijk een externe tv-ontvanger nodig hebt. Bevat de televisie een dvb-c-, dvb-t2- en dvb-s2-ontvanger, dan kun je er alle kanten mee op. Verder is het gunstig wanneer het toestel is voorzien van een ci+-gleuf. Hierin kun je met behulp van een ci+-module een smartcard van een tv-provider kwijt. Veruit de meeste campings hebben voor hun gasten een stroompaal met blauwe cee-aansluiting. Hiermee ontvang je netvoeding op 220 volt, zoals je dat thuis ook gewend bent. Gunstig, want je televisie hoeft hierdoor niet aan specifieke stroomeisen te voldoen. Kampeer je weleens op plekken zonder netstroom? In dat geval is het nuttig wanneer de televisie ook met 12 volt overweg kan, zodat je hem op een geschikte accu van een caravan of camper kunt aansluiten. Er bestaan weliswaar ook speciale omvormers, maar die veroorzaken in de regel een hoog energieverbruik. Tv in caravan ophangen Voor de bevestiging van de televisie op een wand of in een kastje heb je een geschikte tv-beugel nodig. Uiteraard geldt dat alleen wanneer je met een caravan of camper op pad gaat. Bezitters van een vouwwagen of tent zetten de televisie gewoon op de campingtafel neer. Bij een wand- of kastmontage is het belangrijk dat de beoogde tv-beugel de juiste vesa-standaard ondersteunt. Het is van belang dat de schroefgaten achterop de televisie en op de beugel overeenkomen. Bespaar overigens niet op de aanschaf van een beugel. Het is namelijk prettig wanneer je de beeldbuis in allerlei richtingen kunt bewegen. De betere beugels hebben een stevige arm die om het hoekje gaat. Is het tweepersoonsbed en het zitgedeelte gescheiden door een wand, dan kan een flexibele arm met meerdere scharnierpunten beide ruimtes bedienen. Welke beugel is dan een aanrader? We vinden de Novus Sky 10N-lijn bij uitstek geschikt. Deze prijzige beugel heeft een behoorlijke reikwijdte, maar kan de televisie ook plat tegen de wand bevestigen. Dankzij het vergrendelingssysteem zit de beeldbuis tijdens het rijden stevig vast. Bovendien ontkoppel je de televisie gemakkelijk van de beugel. Zet hem vervolgens op de bijbehorende voet en je kijkt buiten onder je luifel naar je favoriete tv-programma’s. Ook kunnen we Vogel’s Wall 3245 aanraden. De wall mounts van Vogel’s staan erom bekend dat ze jarenlang meegaan en perfect zijn om zelfs zware televisies aan te hangen. De 3245 is verkrijgbaar in zwart en wit en is draai- en kantelbaar. De draaihoek is 180 graden, dit betekent dus dat je de tv in allerlei hoeken kunt draaien. De beugel kan maximaal 20 kilo tillen en is geschikt voor televisies van 32 inch tot 55 inch. Uiteraard kun je al je kabels netjes wegwerken in de beugel. Aansluiting vinden Heb je eenmaal een geschikte televisie in bezit, dan gebruik je het televisienetwerk van de camping. Boek hiervoor wel een kampeerplaats waarbij de stroompaal is voorzien van een televisieaansluiting. Voor het gebruikte tv-signaal ben je afhankelijk van de uitzendtechniek op de camping. De meeste campings leveren digitale kabeltelevisie. Als je beeldbuis een dvb-c-tuner bevat, kun je tientallen digitale kanalen oppikken. Bevat het tv-toestel geen dvb-c-tuner, dan heb je een externe tv-ontvanger nodig. Bij de meeste campings kun je die kopen of huren. Tot slot leveren sommige vakantieparken digitale televisie uit de ether. Hiervoor heeft je televisie een dvb-t2-tuner nodig. Als je kampeerplaats een televisieaansluiting heeft, dan moet je vanaf je plek een coaxkabel leggen. Neem die altijd zelf mee. Bij een tent of vouwwagen is het aanleggen van een kabel niet zo’n punt, want je steekt het snoertje gewoon door een rits of ventilatierooster. Bij een caravan of camper zijn er meerdere mogelijkheden. De eenvoudigste optie is door de kabel via een kiertje door het raam naar buiten te laten gaan. Doe je het raam liever helemaal dicht? In dat geval is het beter om aan de buitenzijde van de caravan of camper een extra coaxaansluiting te maken. Ben je zelf niet handig, dan kan een dealer met werkplaats dat voor je doen. Je kunt bijvoorbeeld bij de cee-stroomaansluiting een coaxaansluiting (laten) maken. Vaak hoef je hiervoor alleen maar een klein gat te boren. Een andere optie is door aan de buitenzijde een buitenstopcontact met televisieaansluiting te monteren. Hiervoor zijn verschillende geschikte wandcontactdozen verkrijgbaar. Kijken via de satelliet Als de camping geen tv-aansluiting aan zijn gasten beschikbaar stelt, zorg je als alternatief zelf voor een tv-signaal. Hiervoor bestaan twee methoden: via de satelliet of de dvb-t2-antenne. Een satellietschotel kun je bijvoorbeeld op het dak monteren of met een statief naast je caravan of tent neerzetten. Bedenk wel dat bomen en gebouwen het signaal negatief kunnen beïnvloeden. Verder is de aanschaf van een zwaarlijvige satellietschotel prijzig. Je hebt voor het kijken van Nederlandse televisie een abonnement op Canal Digitaal nodig en eventueel een geschikte tv-decoder met plek voor een smartcard. Het goedkoopste abonnement voor vakantiegangers kost bij Canal Digitaal 15,95 euro per maand. Joyne failliet Tot voor kort was er nog een andere aanbieder van televisie-abonnementen speciaal voor vakanties, namelijk Joyne. Eerder dit jaar werd Joyne echter failliet verklaard. Wie via satelliet naar Nederlandse tv wil blijven kijken, kan dit alleen nog via Canal Digitaal doen. Mede vanwege de overstap van duizenden oud-Joyne-abonnees, zijn er geluiden dat de benodigde CI+ modules van Canal Digitaal slecht verkrijgbaar zijn. Het is daarom aan te raden dat je zo'n module bij voorkeur enkele maanden voordat je op vakantie gaat koopt. Heeft je televisie een geïntegreerde dvb-s2-tuner, dan heb je waarschijnlijk geen externe tv-decoder nodig. Sluit de schotel rechtstreeks op het toestel aan en gebruik een ci+-module van de tv-provider om de smartcard in de televisie te bevestigen. Op die manier kijk je televisie zonder tussenkomst van een ontvanger. Het scheelt bovendien een extra afstandsbediening. Al met al is tv-kijken via de satelliet een behoorlijke kostenpost. Het loont daarom de moeite om de overige mogelijkheden te verkennen. Gebruik je een satellietschotel zonder of Canal Digitaal-abonnement? In dat geval zijn alleen alle ongecodeerde kanalen beschikbaar, zoals BVN (Beste van Vlaanderen en Nederland) en allerlei buitenlandse zenders. Kijken via dvb-t2-tuner Naast een satellietschotel is het dus met een dvb-t2-tuner ook mogelijk om een digitaal tv-signaal uit de lucht te plukken. Daar kijken we tot slot nog even naar. Een voorwaarde is wel dat je een geschikte antenne op de televisie aansluit. Overigens is een binnen antenne al voor een paar euro verkrijgbaar. Voor een beter bereik zijn er ook dvb-t2-buitenantennes te koop. Die kun je bijvoorbeeld via een zuignap op het dak bevestigen. In Nederland kun je alleen de publieke zenders (NPO 1, 2 en 3) en de regionale omroep gratis via dvb-t2 ontvangen. De overige zenders zijn gecodeerd. Wens je op de camping een volledig zenderpakket van dertig kanalen? In dat geval heb je een Digitenne-abonnement nodig. Dat kost 18 euro per maand. Voor een extra aansluiting ben je maandelijks 5 euro kwijt. Digitenne levert een externe dvb-t2-tuner met smartcard mee, die op de televisie moet aansluiten. Gunstig is dat nieuwe klanten geen extra kosten kwijt zijn aan de apparatuur. In tegenstelling tot satelliettelevisie kun je Nederlandse zenders via dvb-t2 echter niet in het buitenland ontvangen. MiFi router MiFi is een samenvoeging van ‘mobile’ en ‘WiFi’ en kan dus het beste worden omschreven als een mobiele WiFi router. U plaatst een SIM-kaart in de MiFi router en vervolgens verbindt u via WiFi uw computers, tablets en smartphones met de MiFi router. Een MiFi router werkt op basis van een SIM-kaart, zoals bijvoorbeeld de SIM-kaarten van Internet on Demand. De SIM-kaart maakt verbinding met het netwerk van uw provider, net als bij uw smartphone. In de router zit vervolgens een WiFi zender die automatisch een draadloos netwerk op zet. Vervolgens verbindt u simpelweg uw mobiele apparaat met het WiFi netwerk en u heeft internet. Kijken via internet Op de camping kun je uiteraard ook via internet naar programma's kijken, al is dit vaak niet de meest ideale optie. Zo kun je een wifi-verbinding van de camping gebruiken om via je smart-tv of mobiele apparaat naar series of films te kijken. Vaak is deze internetverbinding niet heel betrouwbaar, wat de kijkervaring er niet beter op maakt. Je kunt ook je telefoon gebruiken als hotspot: je maakt dan van je internetbundel gebruik om naar films en series te kijken. Bedenk wel dat dit snel gaat: voor je het weet zit je door je databundel heen. Veel aanbieders hebben ook een 'unlimited data'-abonnement. Je kunt dan voor een bepaalde periode, bijvoorbeeld 24 uur of een hele maand, onbeperkt naar films en series kijken voor één bedrag. Na je vakantie zit je nergens aan vast.

De Steam Deck van Valve is officieel gepresenteerd. Met de handheld kun je onder andere PC-games uit de Steam Library spelen. Dit Nintendo Switch-achtige apparaat brengt al het moois van PC-gaming naar je handpalmen. Het is een uitkomst voor iedereen met een grote Steam-bibliotheek aan games. De Steam Deck is een all-in-one draagbare PC die je overal mee naartoe kunt nemen. De draagbare console draait op een aangepaste versie van Steam OS, met een nieuwe console-interface. Het apparaat heeft een 7 inch LCD-scherm. Net als de Nintendo Switch, kan de Steam Deck aan de tv worden gekoppeld. Hiervoor is geen dock vereist. Aansluiten kan direct met een USB-C-kabel. Valve is wel van plan om op een later moment een dock uit te brengen, maar in de tussentijd kun je al aan de slag. Het is ook mogelijk om een ander besturingssysteem naar keuze op Steam Deck te installeren. De meeste mensen zullen echter graag bij Steam OS willen blijven. Het is mogelijk om verschillende accessoires, zoals een toetsenbord of racewiel, toe te voegen aan het systeem. Al je favoriete randapparatuur werkt ook op dit apparaat. Het is zelfs mogelijk om een draadloze koptelefoon door middel van bluetooth te verbinden. Steam Deck: in het kort Wat is het? Een krachtige, draagbare PC van Valve Wat kost het? 419 euro voor de 64GB versie, 549 euro voor de 256GB versie en 679 euro voor de 512GB versie Wanneer verschijnt het? December 2021 Steam Deck: releasedatum en prijs De Steam Deck verschijnt in december 2021. De draagbare console kost 419 euro voor de 64GB-versie. Daarbij krijg je ook een case waarin je de handheld veilig kunt vervoeren. Voor 549 euro ontvang je de 256GB SSD-versie. Naast de case krijg je ook een exclusieve Steam Community profielbundel. Leg je 679 euro neer, dan ontvang je de 512GB SSD-versie, met premium anti-reflecterend glas, een profielbundel, een exclusieve draagtas en een exclusief virtueel toetsenbordthema. De Steam Deck is dus duidelijk prijziger dan de Nintendo Switch, die voor 299 euro te koop is. Het is zelfs duurder dan de nieuwe Nintendo Switch OLED, die voor 349 euro in de schappen komt te liggen. Steam Deck: design en functies Valve stelt dat de Steam Deck is ontworpen voor comfortabele, langdurige gamesessies. Het apparaat beschikt over de "beste controllersticks" met ingebouwde capacitieve aanrakingssensoren. Valve zegt dat deze "een level van precisie en comfort leveren die je niet in andere draagbare gaming-apparaten terugvindt". De Steam Deck beschikt over twee trackpads, waarmee gebruikers een muiservaring kunnen gebruiken bij games die niet prettig te spelen zijn op een controller. Valve zegt dat de trackpads lijken op die van de Steam Controller, die inmiddels uit productie is gehaald. Verwacht dus haptische feedback en algemene verbeteringen. De triggers zijn analoog en de Steam Deck beschikt daarnaast over gripknoppen die extra inputmogelijkheden bieden. Als je een Pro-controller gewend bent, weet je hoe handig deze extra knoppen kunnen zijn. Het draagbare apparaat van Valve beschikt over een 7 inch LCD-scherm. De Steam Deck maakt het mogelijk om games te pauzeren en te vervolgen. Dit kan door simpelweg de aan/uit-knop ingedrukt te houden en het apparaat in slaapmodus te zetten. Je kunt slechts een game tegelijk pauzeren, dus verwacht geen Quick Resume-achtige functie zoals bij de Xbox Series X, waarbij je meerdere games tegelijk kunt pauzeren. Buiten deze functies, beschikt de Steam Deck over uitbreidbaar geheugen in de vorm van een microSD-kaartsleuf. Daarnaast heeft het apparaat twee stereo-speakers, twee microfoons en een batterijduur tussen de twee en acht uur, afhankelijk van het soort games dat je speelt. Aangezien de Steam Deck een soort PC met controller eraan is, kun je er ook voor kiezen om PC-software te installeren. Je kunt daarnaast op het web browsen, video's streamen en zelfs productiviteitstaken uitvoeren. Het is bovendien mogelijk om games van andere winkels te installeren. Natuurlijk komt de Steam Deck met alle Steam-functies die je mag verwachten. Hieronder vallen ook Steam Chat, Remote Play, notificaties, de volledige Steam Store-ervaring, Cloud Saves en toegang tot de Steam Community. Steam Deck: specificaties Valve's draagbare PC belooft dat het de nieuwste AAA-games goed kan afspelen. Hieronder vind je de specificaties die in de Steam Deck zitten. Afmetingen: 298 mm x 177 mm x 49 mm (B x H x D) Gewicht: Ongeveer 669 gram Processor: AMD Zen 2 4c/8t, 2,4 tot 3,5GHz (tot 448 GFlops FP32) Grafische kaart: 8 RDNA 2 CU's, 1,0 tot 1,6GHz (tot 1,6 Tflops FP32) RAM-geheugen: 16GB LPDDR5 RAM Opslag: 64GB eMMC / 256GB NVMe SSD / 512GB NVMe SSD (alle modellen hebben een microSD-kaartsleuf) Schermresolutie: 1280 x 800 pixels (16:10 aspectratio) Schermgrootte: 7 inch (diagonaal) Helderheid: 400 nits (typisch) Verversingssnelheid: 60Hz Touch: Ja Connectiviteit: Bluetooth 5.0, Dual-band Wi-Fi radio, 2,4GHz en 5GHz Audio: Stereospeakers, twee microfoons, 3,5 mm koptelefoonaansluiting Stroom: 45W USB-C Batterijduur: 2 tot 8 uur aan gameplay Besturingssysteem: Steam OS 3.0 Steam Deck-leak toont indrukwekkende batterijduur en ondersteuning 60 fps Shadow of the Tomb Raider en Doom draaien soepel op 60 fps Het lijkt erop dat Steam Deck vooral een concurrent is voor de Nintendo Switch. Het is daarnaast een goed alternatief voor iedereen die een hybride apparaat zoekt om op te gamen, die tevens fungeert als pc. Er zijn ondertussen al exemplaren verzonden naar gameontwikkelaars. Een Chinese bron met één van die units in handen heeft wat benchmarks en info over de batterijduur gedeeld. Uiteraard moeten we dit nieuws niet meteen als waarheid aannemen. Als de info toch blijkt te kloppen, moeten we er bovendien rekening mee houden dat de Steam Deck nog altijd een work in progress is. Volgens de gelekte benchmarks (gespot door Tom’s Hardware) zal de Steam Deck op een native resolutie van 1.280 x 800 pixels draaien. Shadow of the Tomb Raider draait gemiddeld op een solide 30 frames per seconde (fps) bij de hoogste grafische instellingen. Bij hoge instellingen (maar niet op zijn hoogst) loopt de fps op naar 36. Bij lagere instellingen (exacte tweaks zijn niet bekend) draait de game op een soepele 60 fps. Doom kan ook gemakkelijk op 60 fps werken indien de visuele instellingen op medium staan. Door de instellingen te verhogen kan het nog een redelijke 46 fps aan. Er is hier echter niet gespecificeerd wat de precieze instellingen zijn. Dota 2 draaide op 47 fps bij maximale graphics, en 80 fps op lage instellingen. De Steam Deck moet dus makkelijk 60 fps aankunnen, indien de grafische instellingen niet op zijn hoogst staan. Een grote uitdaging voor de Steam Deck is echter een game als Cyberpunk 2077. Als je gebruik wil maken van hoge details, kan de handheld-console de game op slechts 20 tot 30 fps aan. De batterijduur en temperatuur van het apparaat zijn ook getest. De achterkant van de Steam Deck werd zo'n 42,6 graden Celsius in gebruik. De batterij biedt zo'n drie uur aan speeltijd voor ongeveer 54 procent aan verbruik.