In het kort
Nederland was jarenlang een paradijs voor illegaal downloaden films en muziek. Streamingdiensten en bestrijding hebben dat veranderd. Bestrijding blijft nodig maar is een taaie klus.
De 25-jarige managementtrainee uit Amsterdam wil zijn verhaal wel vertellen, maar alleen op basis van anonimiteit. Jarenlang heeft hij met regelmaat films illegaal gedownload via platforms zoals The Pirate Bay. Hij behoort tot de generatie die nog nooit een cd of een dvd heeft gekocht. Nu is hij gestopt met illegaal dowloaden. Het is een combinatie van geweten en legaal aanbod, legt hij uit.
Samen met anderen heeft hij inmiddels abonnementen op meerdere videostreamingdiensten, zoals Netflix, Amazon Prime en Disney+. ‘Er staat zo’n overload aan aanbod op de streamingdiensten dat ik altijd nog wel een film of serie moet kijken. Maar het is ook wel een kwestie van morele bezwaren. Ik heb een ongemakkelijker gevoel bij illegaal downloaden dan vroeger.’ Dat hij inmiddels een vast maandsalaris verdient, helpt natuurlijk ook.
Zijn geval weerspiegelt een bredere ontwikkeling. Het illegaal downloaden is op zijn retour, door de streamingdiensten en de campagnes tegen piraterij. Nederland is jarenlang een paradijs geweest voor het illegaal downloaden van films en muziek, maar sinds een jaar of vijf, zes is daar een kentering in gekomen.
Hek van de dam
Tot 2014 stond de Nederlandse overheid het illegaal downloaden oogluikend toe. Via de zogenoemde thuiskopieheffing zou de film- en muziekindustrie al gecompenseerd worden. Tegelijk maakte een groot en makkelijk toegankelijk illegaal aanbod op internet het buitengewoon eenvoudig om films en muziek gratis te bekijken en te beluisteren.
'Het gevolg was dat in de eerste vijftien jaar van deze eeuw het illegale aanbod van films en muziek op internet meer dan 50% van de markt besloeg', zegt Tim Kuik, directeur van de Stichting Brein, die in Nederland opkomt voor de rechten van muziek- en filmproducenten. ‘De verkoop van cd’s liep in die periode met 60% terug.’
Het probleem van illegaal aanbod was niet nieuw, voegt hij eraan toe. In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw werden op grote schaal illegale cd’s en dvd’s aangeboden. Maar in die periode besloeg het illegale aanbod nooit meer dan 10% à 15% van de markt. Met de komst van het wereldwijde web was het hek van de dam.
Legaal aanbod
Daar kwam pas verandering toen het Europees Hof van Justitie in 2014 de Nederlandse overheid op de vingers tikte en verordonneerde dat illegaal downloaden verboden moest worden. ‘In de jaren daarvoor was het normbesef in Nederland ten aanzien van het illegaal downloaden volledig verdwenen’, zegt Dirk Visser, advocaat en hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan de Universiteit Leiden. ‘Maar sinds 2014 is dat geleidelijk weer wat teruggekomen.’
Het verbod van illegaal downloaden maakte effectievere bestrijding mogelijk, maar dat is niet het hele verhaal. Voor Kuik van Stichting Brein: 'Wij hebben bij Brein altijd gezegd dat je het gat in de markt vanwege illegaal aanbod moet vullen met legaal aanbod.' Daar heeft de filmindustrie in Nederland wel initiatieven toe ontplooid. Zo is een paar jaar geleden de website Film.nl opgericht. De site wijst consumenten waar zij hun favoriete film legaal kunnen vinden.
Maar de echte vlucht heeft het legale aanbod pas genomen met de opkomst van de streamingdiensten. Netflix en zijn navolgers voor video en Apple Music en Spotify voor muziek. Het aanbod van de streamers is breed en van hoge kwaliteit, en veel mensen hebben daar wel een tientje per maand voor over.
Muziekindustrie
De lotgevallen van de muziekindustrie illustreren die ontwikkeling. De muziekmarkt is vorig jaar met 7,4% gegroeid, het zesde jaar van groei op rij. Daarvoor daalde de omzet jaar op jaar van $24 mrd in 2001 tot $14 mrd in 2014. De omslag is uitsluitend te verklaren door de inkomsten uit streaming, zo blijkt uit het jaarlijkse Global Music Report van branchevereniging IFPI.
Ook in Nederland is het illegale aanbod fors afgenomen, met dank aan het streamingaanbod. Kuik leidt uit diverse onderzoeken af dat het illegale aanbod op internet is gedaald tot zo'n 25% voor muziek, en 30% voor films. Toch is dat nog niet de 10% à 15% van voor de komst van internet.
‘Streaming is heel belangrijk geweest, maar tegelijk blijft handhaving nodig’, zegt de directeur van Brein. De neiging tot illegaal downloaden is niet verdwenen. De streamingdiensten beconcurreren elkaar met exclusieve content. Nederlanders zijn over het algemeen wel bereid twee abonnementen te nemen, maar als een film of serie dan nog niet te krijgen is, grijpen ze terug op de illegaliteit. Hoogleraar Visser zegt: 'Er is nog steeds een categorie “diehard free riders”, en het is belangrijk dat die bestreden wordt.'
Taaie klus
Het bestrijden van piraterij van films is de afgelopen jaren een taaie klus gebleken. Brein kiest ervoor niet de individuele gebruiker aan te pakken, maar de aanbieder. Daar zijn drie mogelijkheden voor. Ten eerste het direct aanspreken van de illegale site, waar consumenten films kunnen downloaden. Lastig, want de mensen achter zo'n site zijn anoniem en verstoppen zich goed. De tweede mogelijkheid is het aanspreken van de Nederlandse hostingprovider, die de site plek biedt op zijn servers. Vaak wijkt de aanbieder dan uit naar een buitenlandse hostingprovider, en die maakt vaak toch weer gebruik van een Nederlandse server.
De derde mogelijkheid is het blokkeren van de toegang tot een illegale site door de internetprovider. Maar ook dat is niet eenvoudig, omdat de grote Nederlandse internetproviders zoals KPN en Ziggo er liever niet aan meewerken. Niet omdat ze voor illegaal downloaden zijn, maar ze vinden het inperken van de vrijheid van hun klanten riskant. Er is altijd kans dat hun klant overstapt naar een andere provider. Vandaar dat zij pas willen zwichten als de rechter hen daartoe het bevel heeft gegeven.
The Pirate Bay
Een rechterlijk bevel is niet zo maar gehaald. Stichting Brein is in 2009 begonnen met een procedure om de toegang tot The Pirate Bay voor Ziggo-klanten te laten afsluiten. Er volgde een schier eindeloos juridisch gevecht dat van Nederlandse rechters helemaal naar het Europees Hof voerde en weer terug, en pas vorig jaar tot succes leidde. The Pirate Bay is inmiddels afgesloten voor Ziggo-klanten. Brein richt zich nu op de andere illegale aanbieders die nog niet geblokkeerd zijn. Ook daar is weer een rechterlijk bevel voor nodig, maar Kuik heeft goede hoop dat het met de jurisprudentie in de hand sneller kan. En het werkt, zegt hij. Bezoek aan een geblokkeerde site neemt met zo'n 70% tot 80% af.
Filmdistributeur Dutch FilmWorks (DFW) heeft de afgelopen jaren de strijd langs een andere route gevoerd, die van opsporen en beboeten van de individuele gebruiker. 'We wilden een perfecte storm tegen piraterij ontketenen', zegt René van Turnhout, coo van DFW. 'De combinatie van legaal aanbod, de strijd van Brein tegen de aanbieders, en het aanpakken van de individuele gebruikers.' Duitsland is daarbij een inspiratiebron. Kabelaars doen daar niet moeilijk over het doorgeven van informatie over hun klanten en illegale downloaders hebben zo boete van $400 aan hun broek.
Perfecte storm
DFW heeft begin 2018 de IP-adressen van een paar honderd Ziggo-klanten verzameld, die illegaal naar de film The Hitman's Bodyguard keken. Om de kosten en boete op hen te kunnen verhalen vroeg DFW Ziggo om de namen, adressen en woonplaats. En daar begonnen de problemen. Ziggo weigerde en er volgde wederom een lange rechtsgang, die vorige week door de Hoge Raad in het voordeel van Ziggo werd beslecht. Als het niet om aanbieders, maar om individuele gebruikers gaat, bleek privacy toch zwaarder te wegen dan de auteursrechten van de filmproducenten.
De rechterlijke uitspraken in deze zaak laten nog ruimte om het opnieuw te proberen, zegt Van Turnhout. Of DFW dat moet doen of een andere partij laat hij in het midden. Maar op de 'perfect storm' tegen piraterij zal nog even gewacht moeten worden.
1277
• 2
